Pozostałości dawnego założenia dworskiego (Wałki)

 dwór  Dodaj kategorię

 Dodaj zdjęcie

Wałki to jeden z działów dóbr Hornowo, nadanych przez książąt mazowieckich w 1443 r. Stanisławowi Czubińskiemu. Najstarsza wzmianka o tej osadzie pochodzi z roku 1531, ale historia Wałek w początkowych etapach rozwoju nie jest jasna, gdyż stale istniało tu kilka działów własnościowych, a w wieku XVII podział dóbr Hornowskich jeszcze się pogłebił. Mimo to powstała w Wałkach kompozycja, której pozostałe w terenie ślady wskazują na metrykę zapewne siedemnastowieczną (jeżeli nie wcześniejszą).

Siedziba ta miała bowiem regularny, sześciokwaterowy układ przestrzenny i zajmowała prostokątny teren. Główną oś tej kompozycji stanowiła droga wiejska oddzielający 2 rzędy kwater. Część kwater zajmowały ogrody, a część dziedzińce i zabudowania, a na południowy-wschód od ogrodu położone były dwie sadzawki. Droga dojazdowa łączyła to założenie z Hornowem i z Choroszczą.

W 1784 r. właścicielem Wałek był Ignacy Bobrownicki, cześnik ziemi mielnickiej.

Według tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie w dworze wałeckim, majątek ten miał pozostawać w rękach rodziny Malewskich przez 300 lat, a istniejący w latach 80. XX w. dwór miał zostać wzniesiony w drugim lub trzecim dziesięcioleciu XIX w. Faktem jest, że Malewscy posiadali Wałki m.in. w 1810 r., kiedy to należały one do Macieja i Teresy Malewskich, a później odnotowani zostali w 1838 r, jako właściciele Wałek – Kazimierz i Maciej Malewscy. W 1886 r. Wałki zostały wymienione w źródłach jako okolica szlachecka licząca 153 dziesięciny ziemi (170 ha). Nadal jednak (jak wynika z późniejszych źródeł) należały ono Malewskich.

W I połowie XIX w., gdy wznoszono nowy dwór został on ustawiony w jednej z kwater południowo-wschodnich, szczytem do drogi ze wsi. Był zwrócony elewacją główną i gankiem w kierunku wsi, a przed dworem urządzono podjazd. Przy podjeździe ustawiono oficynę, a w ogrodzie, wzdłuż podziałów kwaterowych uzupełniono szpalery drzew nowymi nasadzeniami (m.in. rosły tam topole białe, lipy i klony) i poprowadzono aleje spacerowe. Wnętrza kwater miały charakter dwojaki – ozdobny (w sąsiedztwie dworu) i użytkowy. W jednej z kwater ustawiono na poprzecznej osi kompozycji (biegnącej równolegle do ogrodowej elewacji dworu) kapliczkę. Na północ od dworu i podjazdu mieściła się część gospodarcza. Poza tym już poza granicami ogrodu wzniesiono później dwa czworaki (po obu stronach drogi do wsi Wałki). Całość kompozycji zajmowała teren o powierzchni około 3,5 ha.

W 1918 r. spaliły się zabudowania gospodarcze Wałek. Malewscy wznieśli wówczas nową kapliczkę z napisem „Boże Miłosierny zmiłuj się nad nami. Ofiara Malewskich 1918”. Właścicielem tego majątku liczącego wówczas 130 ha ziemi był w tym czasie Aleksander Malewski (wzmiankowany jako właściciel już w 1913 r.). Po nim dobra przejął około 1918 r. jego syn – Antoni Malewski.7

Na początku lat 20. XX w. wzniesiono w kwaterze, w której stał dwór nowe budynki gospodarcze (dwie stodoły, oborę i spichlerz). Między nimi biegła obsadzona śliwami droga wychodząca na groblę między stawami i biegnąca dalej do bezimiennego strumienia. Jednak okres międzywojenny cechował się degradacją dawnej kompozycji, m.in. Antoni Malewski wydzielił w 1930 r. z narożnej kwatery północno-wschodniej parcelę, którą ofiarował swojej córce chrzestnej, która wyszła za mąż za kowala Antoniego Karolczuka (dar obejmował również kuźnię dworską stojącą przy wjeździe założenia od strony wsi). Później powstała na tej parceli zagroda chłopska.

Po 1939 r. rodzina Malewskich pozostała w dworze w Wałkach. W listopadzie 1941 r. Rosjanie dokonali mordu w dworze i zginęła wówczas część tej rodziny (żona Antoniego Malewskiego – Maria, jego babka Konstancja Lubowidzka oraz Ludwik Malewski). Przy życiu pozostali Antoni (zm. w 1974 r.) i jego córka Wiktoria, która po wojnie wyszła za mąż za Stanisława Izdebskiego. Do 1944 r. Antoni Malewski gospodarował w założeniu, a w 1944 r. majątek objęty został reformą rolną. Z dworu wykwaterowano wtedy Malewskich i urządzono tam szkołę. W 1951 r. pożar zniszczył dworskie budynki hodowlano-magazynowe, a w 1957 r. siedlisko dworskie podzielono na 9 działek i rozsprzedano między czterech rolników. Kiedy w 1974 r. szkoła opuściła dwór, Państwowy Fundusz Ziemi wydzierżawił dwór i dwie parcele (z dawnego ogrodu) Stanisławowi Izdebskiemu i jego żonie Wiktorii, córce Antoniego Malewskiego. W 1984 r. kupili oni na własność dwór i 40 akrów terenu obejmujące dawny ogród i dziedziniec. Do lat 80. XX w. pozostały w Wałkach jedynie ślady dawnej kompozycji, w tym dziewiętnastowieczny dwór i drogi dojazdowe. Stare drzewa zachowały się głównie w sąsiedztwie dróg, a do najcenniejszych należały tam: topola biała o średnicy pnia 110 cm oraz młodsze – lipa, klon i białodrzew. Pozostały tu one z okresu budowy dworu. Z późniejszych obsadzeń dróg zachowały się do tego czasu stare klony, grochodrzewy i lipy. Rosło też kilka grup krzewów ozdobnych, głównie lilaków, czeremch i śnieguliczek. Łącznie na terenie dawnego założenia rosło 20 gatunków drzew i krzewów.

www.testowy.minigo.pl/index.php/article/show/id/229