Warande (Diest)

 park  Categorie toevoegen

 Een foto toevoegen

De Warande, het huidige stadspark, is een ovale getuigenheuvel van ijzerzandsteen met een diameter van ongeveer 250 meter, midden in het centrum van Diest gelegen en ingesloten door het H.Verstappenplein (vroeger de Nieuwe Korenmarkt), de Sint-Jansstraat, het stadion aan het Sint- Jansveld, de Zeven Weeënstraat en de Veemarkt (oude Houtmarkt).

Reeds in het laatste kwart van de 11 de eeuw werd op de heuvel een hoogteburcht bewoond, namelijk door de Otto I, een van de Heren van Diest die de stad bestuurden van 1080 tot 1499. Archeologisch onderzoek toont aan dat de versterking toen uit een donjonmotte - het zgn. Tafelrond - en een neerhof bestond met in hout opgetrokken stallingen en woningen. Het geheel werd beveiligd door een gracht.

Toen in het eerste kwart van de 13de eeuw de gebouwen niet meer voldeden, werd op het neerhof een ijzerzandstenen zaalgebouw opgetrokken, waarvan een gedeelte der funderingen nog steeds in situ zichtbaar is. Het gebouw omvatte kelders, bereikbaar via een externe trap, een camera - een kamer voor de kasteelheer -, een grote ruimte met een centrale stookplaats en minstens een halfronde traptoren. Ten noordwesten van het hoofdvolume bevond zich een poortgebouw en niet ver daarvan een waterput, ook wel de "klinkende put' genoemd. In deze periode werd de overige ruimte op de heuvel als wijngaard gebruikt, zoals blijkt uit een charter van 1233, waarin Arnold IV van Diest de tienden van de burchtwijn aan de Norbertijnerabdij van Tongerloo schenkt (R.Van de Ven, 1971).

Ongeveer een eeuw later, in het eerste kwart van de 14de eeuw, werd dit zaalgebouw afgebroken en vervangen door een complex gestructureerd geheel, omvattende een grote zaal, in twee verdeeld door twee rug aan rug geplaatste haarden, een kamer met voorraadruimte in de vloer, een kamer met haard, en een half ingegraven kelder. In de loop van de 14de en 15de eeuw werden aan dit complex verdere wijzigingen uitgevoerd, onder meer de inrichting van een kamer met twee latrines.

Toen in 1499 het geslacht Oranje-Nassau de macht overnam in Diest, was de oude burcht sterk vervallen. In 1514 werd ze volledig afgebroken. Aan de voet van de Warandeberg, op de huidige Graanmarkt, werd een nieuwe residentie opgetrokken voor de prinsen van Oranje, het vandaag nog steeds bestaande Hof van Nassau, beschermd als monument ( 11/08/1943 ). Tegelijk werd de Warande, vergroot door de aankoop van omliggende gronden, omgevormd tot jachtpark -vandaar de naam Warande - waarin herten, reeën en everzwijnen gehouden werden. Een 18de-eeuwse reproductie van een 17de-eeuwse kaart, genaamd Caerte figuratif vanden Berghe in t' Parck toont de Warande, met onder andere de resten van het 11 de - eeuwse Tafelrond (E), die van het 13de-eeuwse zaalgebouw (C, N), het vroeg 14de-eeuwse complex (P, Q, R), de ijskelders (B) en de steengroeve(F). Blijkbaar was men hier al vroeg geïnteresseerd in archeologische sporen want de kaart duidt ook de plaatsen aan waar toen reeds "de fondamenten nieuwelincx opgegraven ende heden gedesigneerd' werden.

De Warande bleef eeuwenlang ongestoord jachtdomein, tot ze, samen met een groot aantal andere gebouwen in de stad, door de Fransen geconfisqueerd en uiteindelijk, in 1820, voor 19000 gulden verkocht werd aan Jan Verstappen, brouwer van beroep. In de verkoopakte is, naast het park met 671 eiken, 58 beuken en esdoorns, 62 notelaars en 130 grauwe abelen, ook nog sprake van twee huizen: de woning van de Drossaard en een bijgebouw. Deze tweeënhalf lagige herenwoning met monumentale deurtravee werd vlak na 1777 opgetrokken in opdracht van Frans Fernand de Paramo, de laatste drossaard of plaatsvervanger van de prins van Oranje in Diest (1777-1794). Het vermelde bijgebouw is vermoedelijk de oorspronkelijk tegen de herenwoning aanleunende versteende vakwerkconstructie die enkele decennia geleden plaats moest maken voor de uitbreiding van de herenwoning en de aanpassing tot jeugdherberg. Van de eenlagige en minstens tot het begin van de 18de-eeuw opklimmende portierswoning aan de Sint-Jansstraat is in de verkoopsakte geen sprake, hoewel ze wel aangeduid is op de "Caerte figuratief van's Heeren Parck binnen Diest" die opgesteld werd naar aanleiding van de verkoop in 1820 en het volledige goed toont.

Na de verkoop werd de Warandeheuvel verder aangelegd als bos. Een van beuken op de zuidflank van de Warande, de witte paardenkastanje aan de Graanmarkt en de haagbeuken op de noordflank zijn hiervan nog restanten. Aan de zijde van het Verstappenplein werd een deel van de heuvel afgegraven, een keermuur opgetrokken en twee nieuwe woningen gebouwd. Een eerste Empire-getint pand met drie bouwlagen en rondboogvensters op de eerste verdieping werd opgetrokken in 1841, aan de hoek met de Houtmarkt, en een tweede in 1847-'48, tegenover het Hof van Nassau, op de plaats waar vroeger, volgens de kaart van 1820, een poort in ogivaelen stijl stond. Het was een strak geritmeerde neoclassicistische herenwoning van drie bouw1agen en vijf traveeën onder een leien zadeldak, gekenmerkt door oplopende hoekpilasters met Franse voegen, twee monumentale poortdoorgangen aan weerszijden van de woning en een beklemtoonde middentravee met dubbele houten deur tussen pilasters, bekroond door een balkon met balkondeur onder een geprofileerd hoofdgestel op voluutconsoles. .

Uit een militaire kaart, opgetekend in de jaren '90 van de 19de eeuw, blijkt dat het bos op de Warande getransformeerd werd tot een park met een centrale rotonde waarrond een poliepachtig patroon van wandelpaden. De oude motte, minstens 80 jaar geleden als prieel beplant met linden - een veel voorkomend element in landschappelijke parken -, is op deze kaart vreemd genoeg niet weergegeven. Sinds het begin van de 20ste eeuw staat het park op de Warande bij het kadaster opgetekend als lusttuin.

Bijna een eeuw lang b1eef de Warande de achtertuin van de neoclassicistische herenwoning. In 1939 overleed dokter Henri Verstappen, naar wie later de voormalige Nieuwe Korenmarkt genoemd zou worden omdat hij bij testament hij zijn woning en de Warande aan de stad Diest schonk. De Warandeheuvel werd stadspark, in de oude steengroeve werd een openluchttheater ingericht, ontworpen door de Nederlander Marinus Naalden, op de weide tussen de heuve1 en de Leopoldvest werd naar het ontwerp van F.Vandendael een sportstadion met tennisvelden opgetrokken, en de herenwoning werd omgevonnd tot monumentale ingangspoort, eveneens naar de plannen van F.Vandendael. De vier beelden op het poortgebouw, bestaande uit een arcade met centrale gedenkplaat, geflankeerd door telkens twee rondboogdoorgangen naar het park, worden ondersteund door een gedeeltelijk opengewerkte balustrade en zijn afkomstig van het in 1956 gesloopte Noordstation van Brussel.

In de loop van de jaren vijftig en tachtig van de twintigste eeuw werden diverse opgravingscampagnes verricht op de Warandeheuvel. Hierbij werd onder andere de vroeg 13de- eeuwse burcht onderzocht, waarvan een gedeelte van de fundering blootgelegd, geconsolideerd en op educatieve manier gevisualiseerd werd.

EVALUATIE:


De Warande, gelegen in het centrum van Diest, is een wetenschappelijk en geologisch interessante getuigenheuvel uit ijzerhoudende zandsteen, een in de streek veel ontgonnen en gebruikt bouwmateriaal.

De Warande is een historisch belangrijke site, enerzijds symbolisch, als woonplaats van de Heren van Diest, en anderzijds wetenschappelijk omwille van de archeologische resten ter studie van de heerlijke residenties in de Middeleeuwen. Tussen 1080 en 1499 werden er immers door de Heren van Diest maar liefst drie verschillende hoogteburchten opgetrokken, samen met de Keizersberg in Leuven een eerder zeldzame vorm van versterkte woning in de regio.

De historische gelaagdheid van de site werd verduidelijkt tijdens de opgravingscampagnes in de jaren 1950 en 1980, waarbij de overblijfselen werden blootgelegd van het Tafelrond, een laat 11 de-eeuwse donjonmotte -vandaag als lindeprieel aangeplant- met neerhof, een vroeg 13de-eeuws zaalgebouw in ijzerhoudende zandsteen - waarvan de funderingen op educatieve wijze getoond worden en ook de zgn. klinkende put nog een restant is - en een complexe residentie, opgetrokken in het begin van de 14de eeuw en uitgebreid en verbouwd in de loop van de 14de en 15de eeuw.

Toen het geslacht Oranje - Nassau, dat vanaf 1499 de macht van de Heren van Diest had overgenomen, de sterk vervallen burcht in 1514 liet slopen en de Warandeheuvel, waarvan de flanken tot dan dienst hadden gedaan als wijngaard, inrichtten als jachtdomein, werd de basis gelegd voor het vandaag nog bestaand landschapspark, aangelegd door de familie Verstappen die het goed in 1820 van de staat kocht.

Op het moment dat dokter Henri Verstappen de Warande in 1939 bij testament aan de stad Diest schonk, bestond het goed, buiten het ommuurde park op de heuvel en de later tot poortgebouw omgevormde herenwoning, verder nog uit de woning van drossaard Frans Fernand de Paramo, gebouwd vlak na 1777, de minstens tot het begin van de 18de eeuw opklimmende portierswoning, een reeks huizen in de Sint-Jansstraat, de Zeven Weeënstraat, de Veemarkt en de Graanmarkt, uitgestrekte hooi - en weilanden ten zuiden en zuidoosten van de Warandeheuvel, bouwlanden, een "broeikas" en een deel van de Begijnenbeek.

Om deze reden werd dan ook geopteerd om de belangrijkste aanhorigheden van dit uitgestrekt 19de-eeuws geheel mee op te nemen in de drossaardwoning met portierswoning en de straatkapel in de Zeven Weeënstraat, een waardevol geheel met grote stedenbouwkundige kwaliteit dat bovendien sterk beeldbepalend is omwille van het perspectief vanuit tal van naburige straten en pleinen. Voorts te noteren zijn een aantal bijzondere bomen in het park, nl een varenbeuk (Fagus Sylvatica " Asplenifolia"), een bontbladige cultivar van gewone esdoom (Acer pseudoplatanus "Leopoldii"), een ruwe iep met opgaande twijgen ( Ulmus glabra "Exoniensis"), een gewone beuk (Fagus Sylvatica), en een witte paardenkastanje (Aesculus hippocastanum ).