Zamek w Białej Cerkwi (Biała Cerkiew)

 wzgórze, cmentarz, stanowisko archeologiczne, fortyfikacje, niewidoczne, historic city center (en), cmentarz wojenny, nie pokazuj tytułu

W roku 1550 r. polski wojewoda kijowski Fryderyk Proński wybudował w tym miejscu obronny zamek mający chronić ludność przed Tatarami. Warownia została zdobyta przez Kozaków w 1591 r. W 1596 roku obronił go przed Nalewajką kniaź Roman Różyński. W 1612 roku wzmiankowana jest na jego terenie kaplica katolicka, dwór podstarościego, stajnia, kuchnia, cekhauz na armaty, prochownia i cztery baszty w narożach. W 1648 r. zajął go Bohdan Chmielnicki, ale już w 1649 r. odzyskane umocnienia w Białej Cerkwi zostały rozbudowane i wzmocnione przez Stefana Czarnieckiego, wojewodę ruskiego, hetmana polnego koronnego, który zorganizował również na nowo obronę zamku. Według legendy w tym zamku miał mieszkać również Palej. W końcu XVII w. jego załogę stanowiło 2 tys. żołnierzy. Ostatni opis twierdzy pochodzi z 1765 r. i wzmiankuje, że broniło go 25 armat, dwa moździerze i cztery bastiony, a całość otaczały fosy i rzeka Roś. Po Rozbiorach Polski w 1793 r. zamek znalazł się na terytorium Rosji, której władczyni Katarzyna II Wielka rozkazała rozebranie budowli. Lustracja z 1612 r. podaje, że drewniany zamek otoczony wałem miał cztery baszty na rogach, budynek starosty, prochownię, piekarnię, arsenał i kaplicę katolicką. W XVII w. warownia miała 5. drewnianych baszt a w obrębie umocnień stało 30. domów. Do połowy XIX w. widoczne było w tym miejscu jeszcze zamczysko.