Tegelen

 stadsdistrict / stadswijk  Categorie toevoegen

Tegelen (Tegels: Tegele) is een dorp en stadsdeel in Noord-Limburg. Tot 2001 was het een zelfstandige gemeente. Sindsdien hoort het bij de gemeente Venlo.


Tegelen

Tegelen ontleent zijn naam hoogstwaarschijnlijk aan het Latijnse ‘Tegula’ (vergelijk: tichel) dat dakpan betekent. Deze naam werd reeds door de Romeinse bewoners gebezigd wegens de goede klei die er werd gevonden voor potten- en pannenbakkerijen. Aan Tegelen is de naam voor het geologisch tijdvak het Tiglien (deel van de subperiode Pleistoceen, die duurde van 2,40 tot 1,80 Ma) ontleend. Dit vanwege de vele uit die periode stammende fossiele vondsten die in de Tegelse klei zijn gedaan. Deze vaak metersdikke kleilagen werden afgezet door de Rijn. Tijdens het Tiglien liep de Maas namelijk niet langs Tegelen, maar voegde deze zich boven Aken bij de Rijn.

Fossielen
In de Tegelse klei werden de fossiele resten van onder andere de bever, watermol, hyena, panter, stekelvarken, tapir, Grote Tegelse hert, Kleine Tegelse hert, beer, neushoorn, nijlpaard, moerasschildpad, Zuidelijke olifant en makaak-aap gevonden. Deze macaca florentina leek veel op de hedendaagse berberaap (Macaca sylvanus). Nooit eerder werden zo ver noordelijk fossiele apenresten aangetroffen. Onlangs werd ontdekt dat in Tegelen ook de vliegende eekhoorn heeft geleefd, en verder een soort slaapmuis, die nu alleen nog in Japan voorkomt. Tussen de meer dan honderd in de klei gevonden plantensoorten zaten de rubberboom, Spaanse aak, vleugelnoot en cipres.

Strategische ligging
Bij opgravingen in Tegelen zijn verschillende Romeinse pottenbakkers- en dakpanovens gevonden. De Sint-Martinuskerk van Tegelen wordt al rond het jaar 800 vermeld in bisschoppelijke- en kloosterarchieven. Wegens de strategische ligging werden er al vroeg diverse kastelen en versterkte boerderijen gevestigd. Hiervan waren de belangrijkste het Kasteel Holtmühle en de Oude Munt. Gedurende de Middeleeuwen werd er dan ook geregeld strijd gevoerd in en om Tegelen en ook wegens de nabijheid van de vestingstad Venlo. In de loop der tijd werd in Venlo nog een kazerne gevestigd en in het nabije Blerick een fort waardoor er gedurende de 16e eeuw t/m 18e eeuw regelmatig plunderende legers door Tegelen trokken.

Twee ‘landen’
Het is weinig bekend, dat Tegelen eeuwenlang tot het hertogdom Gulik heeft behoord, terwijl Venlo Gelders was. Tegelen was voor Venlo dus heel letterlijk ‘buitenland’ en vice versa. Dat feit verklaart dat het dialect van Tegelen duidelijk verschilt van dat van Venlo, en het verklaart ten dele ook de rivaliteit tussen beide stadsdelen, zie hiervoor Land van Gulik. We vinden de zwarte, ongekroonde leeuw op een geel veld ook gedeeltelijk terug in de vlag van Tegelen.

Industrie
Na de Napoleontische tijd was dat voorbij en Tegelen ontwikkelde zich al vroeg in de 19e eeuw tot een regionaal industriecentrum. Eerst ontstonden er steen- en pottenbakkerijen, en later in de eeuw staal- en tabaksfabrieken. Na 1900 kwam hier de tuinbouw bij. De pottenbakkerskunst nam in Tegelen een hoge vlucht vanaf ongeveer 1750 tot de Tweede Wereldoorlog.
Na de oorlogstijd nam het aantal fabrieken in Tegelen gestaag af. Alle ijzergieterijen, waaronder de Globe, bekend van haar putdeksels, verdwenen; enkel aluminiumgieterij Giesen bestaat nog. Van de kleiwarenindustrie, inmiddels overgegaan in internationale handen, zijn nog drie fabrieken over. Van een steenfabriek, Canoy Herfkens, staat de schoorsteen er nog als aandenken aan een roemrucht verleden.

Venlo - Tegelen
De rivaliteit tussen Tegelen en Venlo bleef bestaan, mede doordat Venlo sinds de jaren 50 doorlopend probeerde het kleinere Tegelen te annexeren. Einde 20e eeuw werd Tegelen door Venlonaren ook wel Venlo-Zuid genoemd, tot ergernis van de inwoners van Tegelen. In 2001 werd Tegelen gemeentelijk samengevoegd met Belfeld en Venlo tot de nieuwe gemeente Venlo. Sindsdien wordt in Tegelen opgemerkt dat Belfeld nu Venlo-Zuid is, Tegelen het centrum en Venlo Genooi (verwijzend naar het meest noordelijke deel van Venlo).

Cultuur
Tegelen heeft een rijk cultureel leven met diverse toneel-, muziek- en zangverenigingen. Het Missiemuseum Steijl bezit een collectie volkenkundige en natuurhistorische voorwerpen uit de landen waar de missionarissen werkzaam zijn. De stijl en indeling van het museum zijn sinds 1931 niet veranderd.
Het Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen, gevestigd in de tiendschuur van Kasteel Holtmühle, heeft een historische collectie die een blik biedt op de Tegelse kleiwaren-nijverheid vanaf de Romeinse tijd. Ook vinden er wisseltentoonstellingen met keramisch werk plaats. Verder worden er cursussen keramiek en pottenbakken gegeven om de in eeuwen opgebouwde expertise te behouden voor het nageslacht.
In de Tegelse bossen ligt Speelpark Klein Zwitserland, met onder andere het eerste natuurspeelbos van Nederland en met de hoogste schommel en langste glijbaan van Europa.
In Steyl, een deel van Tegelen, ligt aan de Maas de Botanische tuin Jochumhof, waarvan de oudste delen uit 1799 stammen.
Vanaf 1931 worden de Tegelse passiespelen opgevoerd, sinds 1975 om de vijf jaar. De passiespelen worden gehouden in openluchtheater de Doolhof en in 2000 trokken deze zo’n 60.000 bezoekers.
Ook in Tegelen wordt elk jaar volop carnaval (Tegels: Vastelaovend) gevierd. Tegelen telt de volgende carnavalsverenigingen: VG (VastelaovesGezelsjap) D’n Oeles, VG de Beerpiëp, VV (Vastelaovesvereiniging) de Boereraod, VV De Kleitrappers en VV Kaetelaers (Steijl).
Elk jaar (sedert 1984) vindt er op de eerste zaterdag van september het drukbezochte Bluesrock festival plaats in het Openlucht theater De Doolhof. Grote namen als Rory Gallagher (verschillende malen), Ten Years After, Johnny Winter hebben er opgetreden. Ook is er altijd plaats voor Nederlands bands.