Fort IVa „Waldersee II” („Brzeżańskiego”) (Poznań)

 pomnik, obiekt wojskowy, ruiny, fortyfikacje, interesujące miejsce, 19th century construction (en)

Fort pośredni IVa „Waldersee II” (od 1931 roku Fort IVa „Augustyna Brzeżańskiego”) to jedna z fortyfikacji Twierdzy Poznań.

Wilczy Młyn, powstał w ramach rozbudowy i modernizacji dziewiętnastowiecznej Twierdzy Poznań. Jest to fort pomocniczy artyleryjski. Zbudowany został w latach 1878 – 81. Z ramienia wojska nadzór nad budową pełnił Kapitan Walter. Podczas budowy w 1880 nastąpiła katastrofa budowlana, osunięcie głównego wału.
Fort 4a w Poznaniu posiada narys barkanu (fort trapezowy) na wale umieszczono cztery trawersy ziemne: dwa, zawierające schrony (schrony rozebrane), na czole i po jednym na obu barkach. Majdan wewnętrzny jest podzielony przez trawers osiowy na dwie części. Koszary umieszczone w szyi fortu, zbudowane jako prosty, jednokondygnacyjny ciąg pomieszczeń. Elewacja koszar tworzy skarpę fortu w częsci szyjowej. Z koszar prowadzi centralnie przejście do pomieszczeń pod trawersem osiowym i dalej symetrycznie na prawą i lewą część majdanu. Symetryczne wyjścia na majdan prowadzą również ze skrzydeł koszar. Fort otoczony był fosą o szerokości 9 m. Przeciwskarpa w części czołowej i barkowej murowana (fosa na odcinkach barkowych i szyjowym zasypana a przeciwskarpy wysadzone i rozebrane), w części szyjowej - ziemna. Skarpa jest ziemna, chroniona była przez mur skarpowy ze strzelnicami (mur rozebrany). Przestrzeliwanie fosy zapewniały trzy wewnętrzne kaponiery: asymetryczne kaponiery czołowe - lewa kaponiera ostrzeliwała odcinek czołowy i lewy bark, prawa półkaponiera ostrzeliwała prawy bark. Odcinek szyjowy chroniony był przez kaponierę umieszczoną w koszarach szyi, na prawo od głównej bramy wjazdowej (kaponiera wysadzona). Do obu kaponier czołowych prowadziły poterny z majdanów (lewa rozebrana). Przeciwskarpa zwieńczona była 2.5 metrowej wysokosci płotem fortecznym, całość obiegała kryta droga. (zachowany fragment na prawym barku).
W roku 1888 fort został zmodernizowany i wzmocniony. Obie kaponiery czoła zostały rozebrane na ich miejsce wybudowano dwie kaponiery rewersowe przestrzeliwujące podwójnie odcinek czołowy fosy i odcinki barkowe. Prawa poterna została przedłużona – wybudowano przejście pod fosą do prawobarkowej kaponiery rewersowej. Brama główna i wyjazdy na majdany a także wejścia do potern zaopatrzono w ramach wzmocnienia w mury antypodmuchowe z przejściami labiryntowymi. Okna koszar fortu zostały zamurowane (co drugie) a stropy i ściany zaopatrzono w poduszki piaskowe.
Po odzyskaniu niepodległości Wojsko Polskie fort przeznaczyło na cele magazynowe, zachowały się podpisy żołnierzy w koszarach fortu. Wojsko uprawiało także cebulę na polu na terenia przylegającym do fortu.
Podczas szturmu Twierdzy Poznań w 1945 roku fort brał udział w obronie jednak walki trwały tylko dwie godziny – doszło do nich także w poternach fortu - zachowane ślady na ścianach w podziemiach fortu.
W 1945 r. w czasie działań wojennych uszkodzone zostały koszary szyi. W latach 1952 – 65 fort został wysadzony i poddany rozbiórce. Fosa została zasypana ziemia z wykopów pod domy jednorodzinne rozbudowywanego w pobliżu osiedla.
W latach 80 – tych część koszar użytkowana na cele magazynowe. Około 1990 roku fort opuszczony zasypywany śmieciami i dewastowany - wewnątrz koszar spalono między innymi kilka samochodów.
W 1997 roku fort przejmują harcerze i wspólnie z PTOP “Salamandra” zabezpieczają podziemia fortu przed niekontrolowaną penetracją i dewastacją. Od tego czasu trwają systematyczne prace nad oczyszczeniem terenu fortu i podziemnych kubatur ze śmieci i gruzu. Wokół fortu gromadzi się wielu ludzi i organizacji skupionych w Porozumieniu dla Twierdzy Poznań wspierających rewitalizację obiektu.
W podziemiach fortu co roku obserwowanych jest kilkadziesiąt osobników nietoperzy kilku gatunków –miedzy innymi Nocek Duży, Nocek Rudy, Nocek Natterera, Gacek Brunatny – dzięki harcerzom i opiekunom fortu populacja nietoperzy stale wzrasta. W zabezpieczonych podziemiach znalazły one doskonałe miejsce do zimowania.
W planach miedzy innymi ścieżka dydaktyczna historyczno przyrodnicza po obwałowaniach i podziemiach fortu a także stworzenie zaplecza dla Mariny Poznań - całorocznej przystani jaka ma powstać na starorzeczu rzeki Warty bezpośrednio przylegającym do fortu.
Kilka słów na temat nazewnictwa fortu: Pierwotnie funkcjonowała nazwa “Zwischenwerk 4a” (dzieło pośrednie), póżniej “Zwischenwerk Waldersee II (IVa)”, w latach międzywojennych “Warownia 4a”. Po wojnie “Fort IVa” a obecnie Fort 4a lub Fort 4a - Wilczy Młyn.

za: ---> fort4a.harc.pl/