KL Mauthausen - niemiecki obóz zagłady

 II wojna światowa 1939-45, Holocaust (en), obóz koncentracyjny, jews (en)

Konzentrationslager Mauthausen (od lata 1940 pod nazwą KL Mauthausen-Gusen) – niemiecki obóz koncentracyjny usytuowany w miasteczku Mauthausen, ok. 20 km od Linzu w Austrii. Został założony po wcieleniu (Anschluss) Austrii do Niemiec. Istniał w latach 1938-1945.

KL Mauthausen-Gusen należał do najcięższych obozów III Rzeszy. Według zeznań świadków (dla porównania) ludzie, którzy przyjeżdżali do tego obozu z Oświęcimia Auschwitz-Birkenau umierali w niedługim czasie, a ci, którym udawało się przeżyć zgodnie twierdzili, że byliby gotowi wracać do Oświęcimia na kolanach. Warunki w obozie zaczęły się poprawiać w 1943 m.in. dzięki cofnięciu limitu na rozmiar i liczbę paczek żywnościowych oraz niepowodzeniom Niemiec na frontach II wojny światowej, nadal jednak były gorsze niż w Oświęcimiu, także w latach poprzedzających.

Z początku jego więźniami byli prawie wyłącznie niemieccy i austriaccy socjaliści, komuniści, Świadkowie Jehowy[4], antyfaszyści i homoseksualiści.

Począwszy od wiosny 1940 miał miejsce duży napływ więźniów z Polski, głównie ludzi ze środowisk inteligenckich (m.in. ks. kapelan Józef Mamica), ponieważ podobóz Gusen ujęto w planie niszczenia polskiej inteligencji w ramach akcji Intelligenzaktion. SS-mani nadzorujący budowę tego obozu w Gusen nazywali go "Vernichtungslager fur die polnische Intelligenz" - obóz zagłady dla polskiej inteligencji[1]. W 1940 wśród więźniów Gusen przeważali Polacy, którzy stanowili 97% ogółu więźniów. Do końca funkcjonowania tego obozu Polacy stanowili w nim większość. W Gusen umieszczono także wielu powstańców warszawskich. W obozie zginął m.in. zakatowany na śmierć za odmowę przyznania, że Adolf Hitler jest Bogiem polski męczennik Edmund Kałas, a także pionier kinematografii, konstruktor i wynalazca Kazimierz Prószyński.

Śmiertelność wśród więźniów wzrastała, co spowodowało zainstalowanie krematoriów już w styczniu 1941. W lutym 1942 przeprowadzono pierwsze zagazowanie więźniów, były to próby na jeńcach sowieckich. W drugiej połowie 1941 miał miejsce napływ dużej liczby jeńców sowieckich. Wśród wielu narodowości były również duże grupy Węgrów i Holendrów.

KL Mauthausen był również jednym z miejsc zagłady austriackich Żydów.

W obozie koncentracyjnym w Mauthausen oraz jego podobozie w Gusen naziści uwięzili również około 450 Świadków Jehowy. 13 kwietnia 2014 w Miejscu Pamięci Obozu Koncentracyjnego Gusen odsłonięto tablicę upamiętniającą tych więźniów[4].

Więźniowie pracowali w morderczych warunkach w kamieniołomie lub w okolicznych fabrykach, głównie zakładach zbrojeniowych. Szczególnie trudne były roboty przy konstrukcji fabryk podziemnych. Śmierć więźniów wynikała również z systemu terroru wewnątrz obozowego, złych warunków bytowych, chorób i epidemii, a także eksperymentów medycznych i pseudomedycznych. Regularnie zdarzały się również masowe egzekucje, przez rozstrzelanie bądź zagazowanie, również w specjalnych ciężarówkach. Więźniowie tworzyli w ramach obozu ruch oporu.

Szczególnie ostatnie miesiące przed wyzwoleniem były dla więźniów wyjątkowo dotkliwe, co wiązało się z trudnościami Niemiec w kwestiach zaopatrzeniowych.

Przez obóz przeszło 335 000 więźniów, z czego – wedle bardzo zróżnicowanych szacunków – zmarło od 71 000 do 122 000.

W obozie Mathausen-Gusen znajdowała się także spora liczba hiszpańskich socjalistów, którzy po przegranej wojnie w Hiszpanii uciekli do Francji. W 1940 roku władze kolaboranckiego rządu Francji przekazały ich Niemcom. Stąd obóz w Gusen traktowany jest przez Hiszpanów tak jak obóz w Auschwitz przez Żydów.