Karkonoski Park Narodowy

 góra, tylko kontur obiektu, national park (en)

Karkonosze (pol. n. tradyc. do 1946 Góry Olbrzymie, czes. Krkonoše, czes. gwar. góral. Kerkonoše, niem. Riesengebirge, ang. Giant Mountains)
Najwyższe pasmo górskie Sudetów, położone na pograniczu Czech i Polski. Ich najwyższy szczyt to Śnieżka (1603,45 m n.p.m.).Karkonosze (łac. Askiburgion[1]; pol. n. tradyc. do 1946 Góry Olbrzymie, również Karkonosze[2], czes. Krkonoše, czes. gwar. góral. Kerkonoše, śl. Gůry Uolbrzimje, śl.-niem. Riesageberge[3], niem. Riesengebirge, ang. Giant Mountains) (332,37) – najwyższe pasmo górskie Sudetów i zarazem Czech rozciągające się na przestrzeni ok. 70 km (od Przełęczy Szklarskiej na zachodzie do Przełęczy Lubawskiej na wschodzie). Szerokość pasma waha się od 8 do 20 km. Karkonosze zajmują powierzchnię ok. 650 km², z czego do Polski należy 185 km² czyli ponad 28%. Głównym grzbietem gór przebiega granica polsko-czeska. Najwyższym szczytem jest Śnieżka (1602 m n.p.m.).
Karkonosze należą do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.


Położenie Karkonoszy na mapie Czech
Niektóre sceny z filmu Opowieści z Narnii: Książę Kaspian kręcono w Polsce (zdjęcia plenerowe) - Karkonosze, Wąwóz Kamieńczyka.Położenie Karkonoszy[edytuj]

Karkonosze położone są w Sudetach Zachodnich, stanowiąc ich centralną część. Od północy graniczą z Kotliną Jeleniogórską, od północnego wschodu poprzez Przeł. Kowarską z Rudawami Janowickimi, od wschodu ze wzgórzami Bramy Lubawskiej (Kotliną Kamiennogórską), od południowego wschodu poprzez Przełęcz Lubawską z Górami Kruczymi, od południa z Podgórzem Karkonoskim i od zachodu poprzez Przeł. Szklarską z Górami Izerskimi.

Panorama Karkonoszy z Góry Szybowcowej w Górach Kaczawskich
Rzeźba Karkonoszy[edytuj]



Równia pod Śnieżką widziana ze Śnieżki


Pielgrzymy


Zima w Karkonoszach


Skałki w Karkonoszach
W rzeźbie Karkonoszy wyróżnia się dwa grzbiety o przebiegu wschód-zachód oraz grzbiety południowe, tzw. "Rozsochy". W północnej części leży Pogórze Karkonoskie oddzielone od Grzbietu Śląskiego Karkonoskim Padołem Śródgórskim.
Główny Grzbiet Karkonoszy[edytuj]
Główny Grzbiet Karkonoszy rozciąga się od Przełęczy Szklarskiej do Przełęczy Okraj; dzieli się na Grzbiet Śląski, Grzbiet Czarny i Grzbiet Kowarski. Biegnie nim granica polsko-czeska.[potrzebne źródło]
Czeski Grzbiet[edytuj]
Na południe od niego rozciąga się równoległy, nieco krótszy Czeski Grzbiet, przecięty w połowie długości przełomową doliną Łaby.
Grzbiety południowe[edytuj]
Poprzecznie do Głównego i Czeskiego Grzbietu biegną grzbiety południowe, zwane po czesku Krkonošské rozsochy.
Są to, od zachodu: Vilémovská hornatina, Vlčí hřbet, Žalský hřbet i Černohorská hornatina, odchodzące na południe od Czeskiego Grzbietu.
Od Śnieżki (Czarny Grzbiet) odchodzi grzbiet zwany Růžohorská hornatina, oddzielony od Czeskiego Grzbietu i Černohorske hornatiny doliną Úpy.
Od Kowarskiego Grzbietu w kierunku południowym odchodzi Lasocki Grzbiet, którym również biegnie granica polsko-czeska oraz leżące na jego przedłużeniu ku południowi Rýchory.
Wszystkie grzbiety o południkowym przebiegu, poza granicznym Lasockim, leżą całkowicie w Czechach.
Karkonoski Padół Śródgórski[edytuj]
Na północ od Śląskiego Grzbietu znajduje się Karkonoski Padół Śródgórski – głębokie obniżenie oddzielające go od Pogórza Karkonoskiego.
Pogórze Karkonoskie[edytuj]
Pogórze Karkonoskie leży pomiędzy Karkonoskim Padołem Śródgórskim na południu i Kotliną Jeleniogórską na północy. Składa się z wielu masywów poprzecielanych przełomowymi dolinami potoków.
Skałki[edytuj]
Charakterystycznym elementem karkonoskiego krajobrazu są malownicze formy skalne, zwane tu skałkami. Łącznie można wyróżnić co najmniej 150 grup skalnych i pojedynczych skałek, różnej wielkości, kształtu i wysokości sięgającej do 25 m (np. Pielgrzymy). Z racji fantastycznych kształtów i związanych z nimi legend, skałki przybrały osobliwe nazwy: Owcze Skały, Ptasie Gniazda, Końskie Łby, Twarożnik, Kukułcze Skały, Borówczane Skały, Paciorki, Bażynowe Skały, Słonecznik, Kotki, Szwedzkie Skały i in.
Kotły polodowcowe[edytuj]
Ochłodzenie w plejstocenie z jednoczesnym obniżeniem granicy wiecznego śniegu do wysokości 1000–1200 m n.p.m. spowodowały powstanie w Karkonoszach lokalnego zlodowacenia górskiego. W jego następstwie na północnym stoku Karkonoszy powstało 6 kotłów lodowcowych. Poczynając od zachodu są to: 2 bliźniacze Śnieżne Kotły (Wielki i Mały), Czarny Kocioł Jagniątkowski, Kocioł Wielkiego Stawu, Kocioł Małego Stawu i Kocioł Łomniczki. Po południowej stronie występują: Labský důl, Kotelní jámy, Úpská Jáma, Studniční jámy, Modrý důl i Zelený důl.
Nisze niwalne[edytuj]
Ponadto, na północnym stoku Karkonoszy, występują nisze niwalne (ich rozwój w plejstocenie determinowały płaty firnu i śniegu). Największymi, co do rozmiarów, są nisze pod Szrenicki Kocioł, Łabski Kocioł, kocioł pod Śmielcem, kocioł pod Tępym Szczytem, Kocioł Smogorni i nisza Biały Jar.
Budowa geologiczna Karkonoszy[edytuj]



Śnieżka 1602 m n.p.m.
Karkonosze należą do jednostki geologicznej zwanej blokiem karkonosko-izerskim. W skład bloku karkonosko-izerskiego wchodzą również Góry i Pogórze Izerskie, Kotlina Jeleniogórska oraz Rudawy Janowickie. Same Karkonosze zbudowane są ze skał masywu karkonoskiego i wschodniej osłony granitu karkonoskiego.
Granit karkonoski[edytuj]
Pierwszy raz słowa granit, w odniesieniu do Karkonoszy, użył w 1777 Peter Simon Pallas – zoolog i botanik niemiecki. Pierwszą mapę geologiczną plutonu karkonoskiego sporządził w 1813 K.von Raumer. Zachodnia część głównego grzbietu gór i północne pogórze jest zbudowane z granitu warycyjskiego. Łączna powierzchnia masywu wynosi ok. 650 km², z czego na terytorium Polski znajduje się niecała 1/3 – ok. 185 km². W Polsce jest on nazywany granitem karkonoskim, a w Czechach karkonosko-izerskim. Z granitu karkonoskiego zbudowane jest w całości Pogórze Karkonoskie, Karkonoski Padół Śródgórski i Śląski Grzbiet oraz północno-zachodnie fragmenty Czarnego Grzbietu, północne Kowarskiego Grzbietu i północna część Czeskiego Grzbietu. Po stronie czeskiej z granitu zbudowane są północno-zachodnie części Karkonoszy i prawie całe Góry Izerskie.


Zamek Chojnik
Skały metamorficzne[edytuj]
Wschodnia osłona granitu karkonoskiego zbudowana jest ze skał metamorficznych proterozoicznych: gnejsów, granitów rumburskich, łupków łyszczykowych i amfibolitów oraz staropaleozoicznych – ordowickich i sylurskich: gnejsów, amfibolitów, fyllitów, zieleńców, marmurów i in. Tworzy ona południową i wschodnią część Karkonoszy – południowe fragmenty Czeskiego Grzbietu, Krkonošské rozsochy, prawie cały Czarny Grzbiet ze Śnieżką, Kowarski Grzbiet i Lasocki Grzbiet. W Karkonoszach występują też bardzo rzadkie na terenie Polski, szmaragdy, szafiry i inne kamienie szlachetne.[potrzebne źródło]
Paleozoiczne serie osadowe[edytuj]
Południowo-wschodnie fragmenty Karkonoszy (Lasockiego Grzbietu oraz Rýchor) zbudowane są z osadowych serii skalnych należących do niecki śródsudeckiej: zlepieńców, piaskowców, mułowców i łupków ilastych.
Również niewielkie fragmenty na południowych krańcach Karkonoszy, graniczące z Podgórzem Karkonoskim zbudowane są ze skał osadowych – piaskowców i zlepieńców oraz skał wulkanicznych – porfirów, melafirów i ich tufów, pochodzących z górnego karbonu i dolnego permu.
Bazalty[edytuj]
W trzeciorzędzie, prawdopodobnie w późnym oligocenie (ok. 26 mln lat temu) powstały żyły bazaltowe, przede wszystkim w Śnieżnych Kotłach[4], a także w kilku innych miejscach, gdzie znaleziono bloczki bazaltu.
Osady czwartorzędowe[edytuj]
Najstarszymi utworami czwartorzędowymi mogą być preglacjalne żwiry, występujące na obszarze Kotliny Jeleniogórskiej i być może w dolinach potoków na Pogórzu Karkonoskim, gdzie są przykryte młodszymi osadami.
Osadami plejstoceńskimi są gliny z głazami i głazy moren czołowych, bocznych i moreny dennej, piaski iżwiry rzeczne i wodnolodowcowe, gołoborza.
W czwartorzędzie, częściowo w plejstocenie, a częściowo w holocenie powstały zwiertzeliny ziarniste ("kasza granitowa") oraz gliny zboczowe z rumoszem skalnym.
W holocenie powstały głazy i bloki piargów, żwiry, piaski i mułki rzeczne, mady, torfy i namuły torfiaste.
Rozwój budowy geologicznej[edytuj]
Skały proterozoiczne i staropaleozoiczne, pierwotnie pochodzenia osadowego, wulkanicznego i magmowego, zostały razem przefałdowane i zmetamorfizowane w czasie orogenezy waryscyjskiej.
Pod koniec waryscyjskich ruchów górotwórczych, w górnym karbonie nastąpiła intruzja granitu karkonoskiego. Spowodowała ona m.in. przeobrażenie najbliżej leżących łupków w hornfelsy.
Potem nastąpił okres denudacji i erozji, trwający przez perm, całą erę mezozoiczną oraz część trzeciorzędu, który doprowadził do zniszczenia skał okrywy i odsłonięcia głębinowych granitów.
Zasadniczy masyw został ponownie wydźwignięty w czasie orogenezy alpejskiej (trzeciorzęd), ale jego poszczególne części zostały podniesione nierównomiernie, podzielone uskokami i spękaniami, częściowo wypełnionymi przez skały wylewne. Ruch ten objął Karkonosze, Góry Izerskie i Rudawy Janowickie i Góry Kaczawskie, ale Kotlina Jeleniogórska nie została podniesiona.
Po spowolnieniu alpejskich ruchów górotwórczych nastąpił okres silnej erozji, najpierw w warunkach ciepłego i wilgotnego klimatu, później klimatu peryglacjalnego.
Wyraźne przemodelowanie nastąpiło w czasie zlodowaceń i po stopieniu lądolodu i lodowców górskich. Powstały wtedy najbardziej atrakcyjne elementy rzeźby Karkonoszy, nadające niektórym ich fragmentom znamiona wysokich gór typu alpejskiego. Najbardziej charakterystycznymi śladami tego okresu są kotły polodowcowe o skalistych ścianach, u których podnóży leżą stożki usypowe i napływowe, niżej zaś osady moreny denne, czołowe i boczne, stawy i jeziora cyrkowe, średnie i wysokie torfowiska. W miejscach, gdzie dostawa śniegu była niewystarczająca, powstały nisze niwalne.
Wietrzenie w wysokogórskim, niemal polarnym, klimacie doprowadziło do powstania znamiennych wieńców gruzowych, kopców darniowych (thufurów), gruntów strukturalnych, gołoborzy, rynien gruzowych, a przede wszystkim niezliczonych skałek, którymi Karkonosze są wręcz usiane i które stanowią o ich turystycznej atrakcyjności. Następowało ono w warunkach klimatu peryglacjalnego, głównie w plejstocenie, a częściowo i obecnie (w holocenie). Na ich powierzchniach można znaleźć dobrze wykształcone kociołki wietrzeniowe, a w łożyskach rzek i potoków – marmity, czyli garnki polodowcowe, będące lejowatymi zagłębieniami w skałach koryta o średnicach oraz głębokościach dochodzących nawet do kilku metrów. Wytworzone zostały głównie w okresie polodowcowym przez wirujące w wodzie kamienie, żłobiące studzienki.
Gleby[edytuj]

Na terenie Karkonoszy zróżnicowanie gleb jest wypadkową oddziaływania skał macierzystych, roślin, zwierząt, klimatu, wód powierzchniowych, ukształtowania terenu i działalności gospodarczej człowieka. Występuje tu duże zróżnicowanie gleb, lecz dominującym elementem są gleby charakterystyczne dla lasów i użytków leśnych – zajmują one ponad ½ powierzchni. Można wyróżnić kilka jednostek taksonomicznych gleb: tereny bezglebowe (gołoborza), gleby inicjalne skaliste (litosole), gleby inicjalne luźne (regosole) i słabo wykształcone (rankery), gleby brunatne kwaśne, gleby płowe właściwe, gleby bielicowe, gleby gruntowo-glejowe, gleby torfowe i kompleksy gleb gruntowo-glejowo-torfowych.
Wody[edytuj]

Rzeki[edytuj]
Głównym Grzbietem i Lasockim Grzbietem przebiega dział wód między Morzem Bałtyckim a Morzem Północnym. Polska strona prawie w całości leży w dorzeczu Odry. Odwadniana jest przez Bóbr i jego dopływy: Złotną, Kamienną z Kamieńczykiem, Szklarką, Wrzosówką i innymi oraz Łomnicę z Jedlicą, Łomniczką i innymi. Czeska część, poza okolicami Žacléřa, należy do dorzecza Łaby (czes. Labe). W czeskich Karkonoszach znajdują się jej źródła. Największe dopływy Łaby, to: Mała Łaba, Úpa, Izera i Mumlawa.
Wodospady[edytuj]
Na wielu potokach występują wodospady, z których najbardziej znane, to: Wodospad Kamieńczyka, Wodospad Szklarki, Wodospad Podgórnej, Kaskada Myi, Wodospad Wrzosówki, Wodospady Łomniczki, Wodospad Piszczaka, a po stronie czeskiej Mumlavský vodopád, Wodospad Łaby, Wodospad Panczawy.


Wodospad Szklarki
Jeziora[edytuj]
Po polskiej stronie znajdują się jeziora polodowcowe Wielki Staw i Mały Staw oraz niewielkie Śnieżne Stawki. Po stronie czeskiej znajduje się tylko jedno, niewielkie, jezioro polodowcowe – Mechové jezírko.


Mały Staw
Torfowiska[edytuj]

Torfowiska są dość liczne w Karkonoszach, tylko w polskiej części zajmują 85 ha. Większość z nich koncentruje się w strefie regla górnego i w dolnej części piętra kosodrzewiny. Są to minerotroficzne (główny typ zasilania – wody gruntowe) torfowiska stokowe o łącznej powierzchni 65 ha (dane dla polskiej części gór). Ponieważ wody gruntowe dostarczają pokaźną ilość substancji odżywczych, to zespół florystyczny jest w tych zbiornikach bogaty. Największą ilość tego typu torfowisk notuje się po polskiej stronie Karkonoszy w rejonie Mumlawskiego Wierchu, Słonecznika, Pielgrzymów i Schroniska "Odrodzenie".
Drugą grupą torfowisk, obejmującą łącznie 20 ha po polskiej stronie gór, są torfowiska wysokie strefy subalpejskiej. Są to dość ubogie florystycznie zbiorniki ombro-minetroficzne i ombrotroficzne, a więc zasilane przede wszystkim przez opady. Występują tu m.in. rośliny reliktowe związane ze zlodowaceniami oraz turzyca patagońska, nieznana, poza tym obszarem, w Polsce. Największym zbiornikiem z tej grupy jest torfowisko na Równi pod Śnieżką[5]
Po stronie czeskiej najbardziej znane są torfowiska na północnych zboczach Černe hory, na Bíle louce oraz Łabskiej Łące.
Flora[edytuj]

Chociaż szata roślinna Karkonoszy została znacznie przekształcona przez działalność człowieka, należy do najbogatszych i najcenniejszych w całych Sudetach. Góry te, mimo niewielkiej wysokości, posiadają wyraźnie ukształtowane i zróżnicowane piętra roślinne. Ze względu na ostry klimat, położone są one nawet o kilkaset metrów niżej niż w innych górach wysokich (choćby Tatrach).


Wodospad Kamieńczyka
Przeważnie im wyższe piętro, tym lepiej zachowana jest pierwotna przyroda, ale w Karkonoszach szczytowe i grzbietowe partie są łatwo dostępne i zostały już znacznie przekształcone przez człowieka.
Piętro podgórskie (do ok. 500 m n.p.m.) zostało praktycznie w całości zamienione w łąki i pola uprawne, występują tylko nieliczne zagajniki mieszane. Niewielkie partie pierwotnego typu lasów występują w okolicy Wodospadu Szklarki (Bór świeży) i na Chojniku (grądy)[5].
Piętro regla dolnego (do ok. 1000 m n.p.m.) dawniej stanowiły lasy mieszane, z przewagą buka, zaś obecnie zostały w większości zastąpione borami świerkowymi. Pierwotne fragmenty regla dolnego zachowały się w rejonie enklaw parku narodowego – w górnych partiach Chojnika i w okolicach Wodospadu Szklarki. Bardzo zróżnicowana jest roślinność łąk regla dolnego[5].
Piętro regla górnego (do ok. 1250 m n.p.m.) stanowiły zwarte lasy świerkowe, później częściowo zastąpione świerkami sadzonymi przez człowieka, często z odmian nizinnych, a więc niedostosowanych do tutejszych warunków. Między innymi to stało się przyczyną łatwego ich zniszczenia w końcu lat 70. Tutejsze lasy, od lat narażone na kwaśne deszcze spowodowane przemysłową emisją zanieczyszczeń z licznych niemieckich, czeskich i polskich elektrowni opalanych węglem brunatnym, padły łatwą ofiarą masowo występującej wskaźnicy modrzewianeczki. Larwy tego owada zjadają młode igliwie, w wyniku czego usychają całe wyrośnięte drzewa. Na górnej granicy regla świerki przyjmują postać karłowatą, kształtowaną przez wiejące tu wiatry. Towarzyszą im gatunki typowo górskie, na przykład brzoza karpacka, wierzba śląska, czy jarzębina.
Jeszcze wyżej (do ok. 1450 m n.p.m.) sięga piętro kosodrzewiny (piętro subalpejskie), w którym przeważają połacie tego gatunku sosny górskiej oraz ziołorośla i traworośla. Znaczne partie tej strefy pokrywają murawy bliźniczkowe, np. w rejonie Srebrnego Upłazu[5]. Interesujące są też torfowiska wysokie z niewielkimi stawkami-oczkami.
Wreszcie w najwyższym piętrze alpejskim dominują gatunki zielne (m.in., sit skucina, mietlica skalna, kostrzewa niska) i porosty naskalne (np. wzorzec geograficzny, chrobotek, płucnica)[5]. Właśnie roślinność zielna i krzewiasta jest tu gatunkowo najbogatsza i wśród niej występuje najwięcej typowo górskich, chronionych, a czasem nawet endemicznych taksonów.
Zobacz też: Endemity karkonoskie.
Fauna[edytuj]



Muflon
Fauna Karkonoszy obejmuje ponad 15 tysięcy gatunków bezkręgowców i 320 gatunków kręgowców, wśród tych ostatnich najwięcej jest ptaków (około 200 gatunków, w tym 150 gniazdujących) i ssaków (blisko 60 gatunków, w tym 19 nietoperzy), płazy i gady mają po 6 gatunków, a ryby zaledwie dwa gatunki (pstrąg potokowy i głowacz białopłetwy)[6].
Świat zwierzęcy Karkonoszy jest skromniejszy niż w przeszłości historycznej, a wynika to z faktu, iż od dawna Karkonosze były penetrowane przez ludzi. Dlatego od przeszło wieku nie pojawiają się tu duże drapieżniki – ich śladem są tylko nazwy takie, jak Niedźwiadki, Wilcza Poręba, Gawry. Do gatunków zanikłych na tym terenie należą m.in. orzeł przedni (ostatnie gniazdowanie 1864), żbik (zanikł w 1896), ryś (wyginął na przełomie XVIII i XIX wieków), niedźwiedź brunatny (ostani okaz zginął w 1804 po północnej, obecnie polskiej, stronie głównego grzbietu, natomiast w czeskiej części nie notowany od 1726), wilk (ostatni osobnik zginął w 1864 w czeskich Karkonoszach, po północnej stronie gór zanikł znacznie wcześniej, już w 1761)[6]. Co prawda pojedyncze osobniki niektórych z tych gatunków sporadycznie zachodzą lub przechodzą przez okolice Karkonoszy, ale nie osiedlają się tu na trwałe (niedźwiedzia stwierdzono w latach 90. XX w., a rysia w 2006 roku)[6]. Żyje tu natomiast sporo zwierzyny płowej, niżej dzików i drobniejszych ssaków.
Oprócz gatunków, które zanikły na terenie Karkonoszy, pojawiają się i nowe dla tego obszaru zwierzęta. Część z nich migruje naturalnie, np. osiedlił się tu bielik, piżmak i wydra, a także przybyły z Azji jenot[6], ale większość była introdukowana przez człowieka. Z tych sztucznie sprowadzonych zwierząt szczególnie znane są muflony, zwane także owcami górskimi, sprowadzone z Korsyki i Sardynii i wypuszczone w 1899, w następnych latach, aż do 1920, populację wzbogacano nowymi zwierzętami; dziś żyje tu ponad 20 sztuk[6].
Niepowodzeniem zakończyły się inne próby introdukcji: świstaka (1885), kozicy alpejskiej (1887), pstrąga tęczowego oraz źródlanego (oba na początku XX w.)[6] i reintrodukcji małża perłoródki rzecznej (1965 w Śnieżnym Potoku)[7]. Od 2007 roku prowadzi się próbę przywrócenia Karkonoszom motyla niepylaka apollo, który zanikł w XIX wieku[6].
Najlepiej obecnie przyrodniczo zachowanymi rejonami Karkonoszy są rezerwaty ścisłe oraz podnóża Lasockiego Grzbietu (doliny Złotnej i Srebrnika). W faunie Karkonoszy występują gatunki chronione i endemiczne, których największa liczba przypada na bezkręgowce.


Fen w Karkonoszach
Klimat[edytuj]

Chociaż Karkonosze nie należą do gór wysokich, klimat w nich panujący odpowiada właśnie europejskim górom wysokim – jest znacznie ostrzejszy, niż wynikałoby to z ich wysokości. Średnia roczna temperatura za lata 1991-2000 dla Śnieżki wynosi +1,0 °C, zaś dla stacji meteorologicznej w dolnym Karpaczu (wysokość 575 m n.p.m.) wynosi +7,4 °C [8]. Natomiast za okres 1881 - 1930 średnia roczna dla Śnieżki wynosiła 0,1 °C, zaś dla Karpacza dolnego 6,4 °C (pomiarów dokonywano na Śnieżce na wieży na wysokości 1618 m n.p.m., kilkanaście metrów ponad szczytem i ponad miejscem dzisiejszych pomiarów, a w Karpaczu na wysokości 600 m n.p.m.) [9]. Dla Szrenicy temperatura wynosi +1,9 °C [potrzebne źródło]. W skali całego XX w. obserwuje się ocieplanie klimatu Karkonoszy, dla Śnieżki w ciągu 100 lat temperatura wzrosła o 0,8 °C [8].
Opady[edytuj]
Roczna suma opadów za lata 1991-2000 na Śnieżce wynosi 1102 mm, jednak jest to wartość zaniżona przez wiatry, a szacowany rzeczywisty opad przekracza 1400 mm [10]. Za ten sam okres opad roczny w dolnym Karpaczu wynosi 1042 mm[10]. Na Szrenicy i Wielkim Szyszaku opada nawet 1400 mm [potrzebne źródło]. Znaczna część opadów to śnieg. W całych Karkonoszach maksimum opadów przypada na lipiec, a na drugim miejscu jest czerwiec w partiach niższych lub grudzień w partiach szczytowychref>Głowicki B. Klimat Karkonoszy. W: Mierzejewski P. (red.), 2005: Karkonosze. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego., strona 390</ref>.
W Karkonoszach, zwłaszcza w wyższych partiach, duże znaczenie ma tzw. opad poziomy, czyli woda osadzająca się w wyniku kondensacji bezpośrednio na powierzchni ziemi, skał, roślin i różnych przedmiotów w postaci rosy, a przede wszystkim w postaci stałej – szadzi i szronu. Trudno jest ocenić ilość opadu poziomego w bilansie wodnym, ale efekty w postaci szreni lub szadzi, pokrywających lodowymi igiełkami drzewa, skałki i budynki są powszechnie znane i podziwiane.
Wiatry[edytuj]
Jeżeli dodać do tego częste silne wiatry (nierzadko huraganowe), zjawiska fenowe (odpowiednik halnego w Tatrach) i gwałtowne zmiany pogody, to Karkonosze mogą okazać się dla wędrowców bardzo niebezpieczne.
Inwersja[edytuj]
Głównie zimą i jesienią, ale i w innych porach roku, zachodzi w Karkonoszach i Kotlinie Jeleniogórskiej zjawisko inwersji, kiedy chłodne powietrze spływa w dół, a wyżej pozostaje cieplejsze. Efektem jest "morze chmur" pokrywające Kotlinę, z którego, jak wyspy wznoszą się wyższe wzniesienia oraz otaczające ją góry, na szczytach których świeci słońce.
Stacje meteorologiczne[edytuj]
Na przestrzeni ostatnich 130 lat na obszarze polskich Karkonoszy funkcjonowało, w różnych okresach, 19 stacji meteorologicznych. Obecnie obserwacje stanu pogody prowadzi 9 stacji:
Śnieżka, wys. 1602 m n.p.m., 50°44′N 15°44′E , rodzaj: klimatologiczna
Szrenica, wys. 1331 m n.p.m., 50°48′N 15°31′E , rodzaj: klimatologiczna
Przełęcz Okraj, wys. 1046 m n.p.m., 50°45′N 15°49′E , rodzaj: opadowa
Bierutowice, wys. 872 m n.p.m., 50°47′N 15°44′E , rodzaj: klimatologiczna
Jakuszyce, wys. 871 m n.p.m., 50°49′N 15°27′E , rodzaj: opadowa
Karpacz, wys. 700 m n.p.m., 50°46′N 15°45′E , rodzaj: klimatologiczna
Szklarska Poręba, wys. 640 m n.p.m., 50°51′N 15°32′E , rodzaj: klimatologiczna
Przesieka, wys. 630 m n.p.m., 50°48′N 15°40′E , rodzaj: opadowa
Jagniątków, wys. 575 m n.p.m., 50°50′N 15°37′E , rodzaj: opadowa
Atmosferyczne zjawiska optyczne[edytuj]
W Karkonoszach zanotowano następujące atmosferyczne zjawiska optyczne: Miraż, Widmo Brockenu oraz Ognie świętego Elma[11].
Parki narodowe[edytuj]



Wielki Staw
W celu ochrony najcenniejszych elementów tamtejszej przyrody utworzono 16 stycznia 1959 roku Karkonoski Park Narodowy. Po stronie czeskiej 17 maja 1963 powstał Krkonošský národní park. W roku 1992 zostały one włączone do transgranicznego rezerwatu biosfery UNESCO Karkonosze/Krkonoše.
Historia zagospodarowania Karkonoszy[edytuj]

Najwcześniej na tym obszarze rozwinęło się poszukiwanie minerałów i rud i ich obróbka. W średniowieczu działali tu gwarkowie walońscy. Górnictwu towarzyszyło pozyskanie drzewa i powstawanie łąk na wyrębiskach, które od XVI w. zagospodarowywali pasterze. W dolinach rzecznych od późnego średniowiecza powstawały huty szkła, tzw. "huty leśne", m.in. w Piechowicach, Szklarskiej Porębie, Harrachovie.
Po stronie czeskiej wielkie znaczenie miał w średniowieczu wyrąb lasu na potrzeby kopalni srebra w Kutnej Horze i spławianie drewna rzekami do Łaby.
Po 1648 górnictwo, poza Kowarami, nie odgrywało już większej roli, natomiast zintesyfikowało się pasterstwo.
W 1681 zbudowano na Śnieżce kaplicę katolicką pw. św. Wawrzyńca, która stała się celem okazjonalnych wizyt wiernych, a później turystów. Dla rozwoju turystyki karkonoskiej kluczowe znaczenie miało doprowadzenie kolei do Jeleniej Góry (1867), Kowar (1882), Piechowic (1891), Karpacza (1895) i Szklarskiej Poręby (1902). W ostatniej ćwierci XIX wieku stworzono sieć szlaków górskich. Zaczęły się rozwijać sporty zimowe, początkowo głównie zjazdy saniami (od 1815 z przełęczy Okraj, później i z innych miejsc), w tym saniami rogatymi i wędrówki na nartach, a później bobsleje (tory w Szklarskiej Porębie i Karpaczu, otworzono odpowiednio w 1907 i 1908) oraz skoki narciarskie (skocznia na Hali Szrenickiej z 1905 i w Karpaczu w 1909)[12]. Długotrwała stagnacja związana z II wojną światową i reżimem stalinowskim w krajach obejmujących Karkonosze zakończyła się w 1956 r. Wkrótce powstały wyciągi krzesełkowe w Karpaczu (1959) i Szklarskiej Porębie (1961), odpowiednio na Kopę i Szrenicę, później zaś mniejsze, ale liczne wyciągi orczykowe[12].
Miejscowości w Karkonoszach i wokół nich[edytuj]

po stronie polskiej:
Jelenia Góra
Kowary
Szklarska Poręba
Karpacz
Podgórzyn
Miłków
Ściegny
Borowice
Przesieka
po stronie czeskiej:
Harrachov
Rokytnice nad Jizerou
Vrchlabi
Szpindlerowy Młyn
Pec pod Sněžkou
Janské Lázně
Trutnov
Žacléř

Świątynia Wang w Karpaczu



Centrum Szklarskiej Poręby



Jelenia Góra



Harrachov (CZ)

Szczyty[edytuj]

Osobny artykuł: Lista szczytów Karkonoszy.

Karkonosze widziane z odległości ok. 50 km z Pogórza Izerskiego
W Karkonoszach znajduje się 54 głównych szczytów i 15 pobocznych wierzchołków o wysokości przekraczającej 1000 metrów.
Śnieżka (czes. Sněžka, niem. Schneekoppe) (1602 m)
Luční hora (pol. Łączna Góra) (1555 m)
Studniční hora (pol. Studzienna Góra) (1554 m)
Wielki Szyszak (czes. Vysoké kolo) (1509 m)
Smogornia (czes. Stříbrný hřbet, niem. Mittagsberg) (1489 m)
Łabski Szczyt (czes. Violík lub Labský štít) (1471 m)
Mały Szyszak (czes. Malý Šišák) (1440 m)
Kotel (pol. Kocioł) (1435 m)
Śmielec (czes. Velky Šišak, niem. Grosse Sturmhaube) (1424 m)
Zadní Planina (1423 m)
Harrachovy kameny (1421 m)
Czeskie Kamienie (czes. Mužské kameny) (1416 m)
Śląskie Kamienie (czes. Dívčí kameny) (1413 m)
Czarna Kopa (czes. Svorová hora) (1411 m)
Zlaté návší (1411 m)
Růžová hora (1390 m)
Tępy Szczyt (niem. Kleines Rad) (1385 m)
Sokolnik (czes. Sokolník, niem. Tefelsteinpaltte) (1384 m)
Kopa (niem. Kleine Koppe) (1377 m)
Liščí hora (pol. Lisia Góra) (1363 m)
Szrenica (niem. Reifträger) (1362 m)
Lysá hora (1344 m)
Železný vrch (1321 m)
Stoh (1315 m)
Světlý vrch (1314 m)
Ptačí kámen (1310 m)
Černá hora (pol. Czarna Góra) (1299 m)
Kamiennik (czes. Luboch, niem. Lubochberg (1294 m)
Skalny Stół (czes. Tabule, niem. Tafelstein) (1282 m)
Czoło (niem. Kammsteig) (1269 m)
Kamenec (1238 m)
Medvědín (pol. Medwiedin) (1235 m)
Mumlawski Wierch (czes. Mumlavská hora, niem. Mummelberg) (1217 m)
Ptasi Kamień (czes. Čihadlo, niem. Im Löchel) (1217 m)
Zadní Plech (1210 m)
Łysocina (niem. Kolbenberg) (1188 m)
Jelení hora (1172 m)
Pěnkavčí vrch (1135 m)
Lesní hora (1129 m)
Jakšín (1115 m)
Sucha Góra (niem. Dürrerberg) (1113 m)
Mechovinec (1081 m)
Kraví hora (1071 m)
Przedział (niem. Scheitberg) (1063 m)
Suszyca (niem. Dürre Hübel) (1061 m)
Mrtvý vrch (1059 m)
Ptasiak (niem. Vogelsberg) (1046 m)
Černá skála (1039 m)
Preislrův kopec (1035 m)
Kozlí hřbet (1034 m)
Bilý vrch(1033 m)
Wołowa Góra (niem. Ochsenberg) (1033 m)
Šeřín (1027 m)
Čertova hora (pol. Czarcia góra) (1021 m)
Revnost (1012 m)
Smrčina (1009 m)
Turek (niem. Türkenhübel) (1003 m)
Javor (1002 m)
Struhadlo (1001 m)
Atrakcje turystyczne[edytuj]

Głównymi ośrodkami turystycznymi Karkonoszy są: po polskiej stronie Jelenia Góra, Szklarska Poręba oraz Karpacz. Oprócz krajobrazów Karkonosze znane są z wód leczniczych i uzdrowisk (na przykład w Cieplicach Śląskich, śladów działalności górniczej np. sztolnia nieczynnej kopalni uranu w Kowarach. Po stronie czeskiej: Špindlerův Mlýn, Pec pod Sněžkou, Harrachov, Rokytnice nad Jizerou, Vrchlabí, Trutnov, Svoboda nad Úpou. Najciekawsze miejsca: Śnieżka, Śnieżne Kotły, Kocioł Łomniczki, Wodospad Szklarki, Wodospad Kamieńczyka, Mały Staw, Zamek Chojnik, Kozí hřbety, Sedmídolí, źródło Łaby.
Główne szlaki turystyczne Karkonoszy[edytuj]

Przez pasmo przebiegają następujące szlaki[13]:
Główny Szlak Sudecki: Hala Szrenicka – Przełęcz Karkonoska – Śląski Dom – Kocioł Łomniczki – Karpacz biegnący głównym grzbietem Karkonoszy
Droga Przyjaźni Polsko-Czeskiej: Hala Szrenicka – Przełęcz Karkonoska – Śląski Dom – Śnieżka – Przełęcz Okraj, częściowo pokrywający się z poprzednim
Ścieżka nad Reglami: Hala Szrenicka – Czarny Kocioł Jagniątkowski – Przełęcz Karkonoska – Pielgrzymy
Wysoki Kamień – Zakręt Śmierci – Piechowice – Jagniątków – Przesieka – Borowice – Karpacz Górny – Słonecznik
Pochodzenie nazwy[edytuj]

Nazwa Karkonosze ma długi rodowód. Pierwsza nazwa gór pojawia się w II w. n.e. – grecki geograf Ptolemeusz, Karkonosze opisał na mapie Korkonotoi (Κορκόντοι). Następnie używane były też nazwy: Montes Niviferi (Góry Śnieżne), Gigantei (Góry Olbrzymie), bądź w języku niemieckim Schneegebirge lub Riesengebirge. W polskich opisach podróżniczych z wieków XVIII-XIX używana jest nazwa Karkonosze (Kornel Ujejski, 1847 r.) jak i Góry Olbrzymie (Wincenty Pol, 1847 r.). Prawdopodobnie nazwa wywodzi się z prastarego pierwiastka Kar, oznaczającego kamień lub górę. Czeskie źródła podają też możliwość pochodzenia oronim u od słowiańskiej zbitki: "krk"/"krak" oznaczającego kosodrzewinę (kosodřevina, kleč) lub ogólnie niskie, poskręcane, górskie zarośla (niem. krummholz) i "noš" – nosić, lub jako słowiańską nazwę utworzoną od celtyckich[14] Korkontoi pierwotnie w formie Korkonьtji, Kьrkontjí, Kьrkonotsi a następnie Krkonoše[15].Megaregion Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja Masyw Czeski
Podprowincja Sudety z Przedgórzem Sudeckim
Makroregion Sudety Zachodnie
Mezoregion Karkonosze
Krkonoše