Więzienie na Łukiszkach (Wilno)

 więzienie, teren ogrodzony, Cultural heritage of Lithuania (en)

Najstarsze więzienie na Litwie, położone w śródmieściu Wilna, 300 m od zabudowań Sejmu, blisko pl. Łukiskiego, w zaułku Łukiskim 6 (Lukiškių skersgatvis); nazwy ul. we wcześniejszym okresie to Московская, Moskiewska, Więzienna, Kalėjimo. Jedno z najbardziej okrutnych miejsc odosobnienia Polaków w rosyjskim i radzieckim systemie represji, do których można było zaliczyć: Łubiankę i Lefortowo w Moskwie, Kresty w ówczesnym Piotrogrodzie czy Brygidki we Lwowie.

Pierwszy obiekt więzienia wybudowano po 1837, zmodernizowano w latach 1867-1890. Rosnące szybko potrzeby zmusiły władze carskie do wybudowania w tym miejscu w latach 1901-1904 całego kompleksu obiektów łącznie na 700 osadzonych według proj. wzorowanego na wybudowanym w 1884 więzieniu Kresty (Кресты). W owym czasie to było jeden z najbardziej nowoczesnych tego typu obiektów – z własną studnią artezyjską, siecią wodociągową i kanalizacyjną, centralnym ogrzewaniem i systemem wentylacyjnym. Był wyposażony w kuchnię, piekarnię, łaźnię, pralnię, dom mieszkalny dla funkcjonariuszy. W budynku więziennym na trzech górnych piętrach (2,3,4) mieścił się też kościół katolicki, zaprojektowany w stylu romańskim. Zlokalizowany na 3 piętrze ołtarz wykonano z marmuru według proj. płk. Kelczewskiego. Pomyślano również o zlokalizowaniu synagogi. W 1905 dobudowano z żółtego kamienia cerkiew prawosławną św. Mikołaja Cudotwórcy (Šv. Mikalojus Stebukladarys/Св. Никола Чудотворец). Całkowity koszt inwestycji zamknął się w kwocie 969 tys. rubli.

Miejsce kaźni przedstawicieli wielu narodów – Białorusinów, Litwinów, Żydów, a także tysięcy Polaków, uczestników powstań i żołnierzy AK, w którym przetrzymywano więźniów politycznych za czasów carskich, hitlerowskich (Gestapo), litewskich (Sauguma) i sowieckich (NKWD i KGB). Niejednokrotnie przebywało w nim od 2.000 do 16.000 osób jednocześnie.

W czerwcu 1941, pod koniec tzw. pierwszej okupacji sowieckiej, NKWD wymordowała dużą grupę więźniów. W trakcie późniejszej okupacji niemieckiej do więzienia przywożono Żydów z Getta, których rozstrzeliwano w Ponarach (Paneriai).

Obecnie pełni rolę aresztu i więzienia – przebywa w nim około 1.100 osób, w tym po wyroku około 200 osadzonych. Zatrudnia około 250 funkcjonariuszy. Istnieją plany jego prywatyzacji i przekształcenia na hotel.