Székesfehérvár

 miasto, stolica stanu / województwo / region

Székesfehérvár (pl. Białogród Stołeczny, łac. Alba Regia, chor. Stolni Biograd, niem. Stuhlweißenburg, serbski: Стони Београд, tur.: Istolni Belgrád, czeski: Stoličný Bělehrad) - miasto na Węgrzech, ponad 101 tys. mieszkańców. Pierwsza, historyczna stolica Węgier. Nekropolia królów węgierskich. Stolica komitatu Fejér.

Ok. 10 km na południe od Székesfehérváru, niedaleko wioski Tác, znajdują się ruiny rzymskiego miasta Gorsium.


est to najstarsze miasto na Węgrzech. Osadnicy zamieszkiwali teren miasta już 2-5 tysięcy lat p.n.e. Później, jak głosi tradycja, na tym właśnie terenie osiedliło się plemię Árpáda. Miasto zostało założone w 972 roku przez księcia Gejzę, a do jego dalszego rozwoju przyczynił się syn Gejzy, Stefan I Święty. W 1003 roku rozpoczął on budowę bazyliki, która stała się pierwszym ośrodkiem państwowości węgierskiej.

Przez ok. 500 lat Székesfehérvár był siedzibą królewską. W wybudowanej w mieście katedrze koronowano 43 królów (poczynając od pierwszego króla Węgier, św. króla Stefana), a pochowano 15. Od momentu powstania miasto pełniło ważną funkcję komunikacyjną, a w XII wieku było ważnym przystankiem w pielgrzymkach do Ziemi Świętej. W 1222 roku król Andrzej II wydał tutaj dokument zwany Złotą Bullą, porównywaną do angielskiej Magna Carta.

W 1543 roku Székesfehérvár dostał się w ręce Turków, którzy przyczynili się do wyludnienia i wyniszczenia miasta. Tureccy najeźdźcy zburzyli większość zabudowań łącznie z katedrą i grobami królewskimi (w świątyni urządzono wcześniej skład amunicji) oraz pałacem królewskim. Miasto znajdowało się pod tureckim panowaniem przez 145 lat (z wyjątkiem krótkiego okresu w 1601 roku, w którym miasto zostało odbite przez Węgrów, po czym ponownie opanowane przez Turków).

Székesfehérvár odrodził się w XVIII wieku, w okresie austriackiego panowania Habsburgów. Oprócz Węgrów w mieście osiedliło się wielu Serbów i Niemców. Wzniesiono wiele nowych budynków, m. in. klasztor Franciszkanów, kościół jezuicki i liczne pałace. W 1777 roku Maria Teresa Habsburg ponownie ustanowiła w mieście biskupstwo. Z XVIII-wiecznego, ponownego okresu świetności pochodzi barokowa zabudowa śródmieścia. Z początkiem XIX wieku miasto stało stało się ważnym ośrodkiem edukacyjnym i kulturalnym. Po okresie rewolucji Székesfehérvár utracił na znaczeniu i uzyskał raczej rolniczy charakter, co uległo zmianie na przełomie XIX i XX wieku dzięki rozwojowi kolei i odkryciu złóż minerałów w okolicy.

Po II wojnie światowej, w której Székesfehérvár ucierpiał dość znacznie na skutek alianckich nalotów (poważnemu zniszczeniu uległy przedmieścia, natomiast barokowa starówka została nietknięta). Niebawem podjęto próbę przekształcenia go w miasto przemysłowe. Powstała tutaj m.in. fabryka autobusów Ikarus (słynna w całym obozie socjalistycznym), fabryka odbiorników telewizyjnych i radiowych Videoton oraz zakład przetwórstwa aluminium Könnyűfémmű. W związku z tym ludność miasta podwoiła się w ciągu pierwszych 10 lat po wojnie. Mimo industrializacji śródmieście zdołało zachować swój barokowy charakter.

Po upadku komunistycznego reżimu wiele zakładów przemysłowych upadło, ale produkcję uruchomiło wiele firm zagranicznych, m.in. Ford, IBM, Philips). Székesfehérvár jest nadal ważnym ośrodkiem gospodarczym i naukowym.