Κάτω Ζάκρος / Αρχαία Ζάκρος

 χωριό, αρχαιολογικός χώρος

Η Ζάκρος βρίσκεται σε μια απομονωμένη περιοχή της Ανατολικής Κρήτης, 45km νοτιοανατολικά της Σητείας. Εδώ η επικοινωνία με την Ανατολή ήταν γρηγορότερη κατά την Μινωική Εποχή, κι έτσι, οι Μινωίτες φρόντισαν να κτίσουν εδώ το διοικητικό κέντρο της Ανατολικής Κρήτης με ένα σημαντικό λιμάνι. Τα ευρήματα που έχουν βρεθεί ήταν αρκετά πλούσια (φύλλα χρυσού, ελεφαντόδοντα, κοσμήματα, αγγεία κλπ), ενώ αποδείχνουν και τη στενή σχέση της πόλης με τα λιμάνια της Κύπρου, της Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής.
Το παλάτι της Ζάκρου είναι το τέταρτο μεγαλύτερο μινωϊκό παλάτι που έχει ανασκαφεί. Η ευρύτερη περιοχή είναι διάσπαρτη με αρχαιολογικούς θησαυρούς, ενώ ακόμη και το όνομα του φαραγγιού των Νεκρών οφείλεται στους προμινωικούς τάφους που βρίσκονται στα τοιχώματα του. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος, αν και τα περισσότερα ευρήματα φυλάσσονται στα Μουσεία Ηρακλείου, Σητείας και Αγίου Νικολάου.
Το ανάκτορο καλύπτει μια έκταση 4,5 στρεμμάτων, ενώ οι τριγύρω οικισμοί έχουν έκταση συνολικά 8 στρέμματα. Οι ανασκαφές στη Ζάκρο ξεκίνησαν το 1900 από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή και συνεχίστηκαν ως το 1940, φέρνοντας στο φως αρκετές μινωικές οικίες και αντικείμενα. Ωστόσο αυτός που ανακάλυψε το παλάτι το 1961 ήταν ο Νικόλαος Πλάτωνας, όταν είδε τρία χρυσά αντικείμενα από τη Ζάκρο στη συλλογή ενός ιατρού. Το παλάτι της Ζάκρου ανήκει στις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι είναι το μοναδικό ανάκτορο που δεν συλήθηκε από αρχαιοκάπηλους, καθώς το θησαυροφυλάκιο βρέθηκε άθικτο.
Το ανάκτορο, όπως ακριβώς και τα υπόλοιπα παλάτια της Κρήτης, κτίστηκε τον 1900πΧ, καταστράφηκε το 1600πΧ και ξανακαταστράφηκε το 1450πΧ. Καρδιά του ανακτόρου ήταν η μεγάλη κεντρική αυλή, από όπου ξεκινούσε ένας δρόμος για το λιμάνι. Στις πτέρυγες γύρω από την αυλή υπήρχαν τα μαγειρεία, τα εργαστήρια, οι αποθήκες, το θησαυροφυλάκιο, το αρχείο, δεξαμενή καθαρμών, φωταγωγοί, αίθουσα συμποσίων, τα βασιλικά διαμερίσματα και μια μεγάλη δεξαμενή που έμοιαζε με σιντριβάνι. Γύρω από το παλάτι υπήρχαν σπίτια με πολλά δωμάτια, πιθανόν βοηθητικά προς το ανάκτορο.
Επίσης, βόρεια από τη Ζάκρο, κοντά στο σπήλαιο Πελεκητά, έχει εντοπιστεί το λατομείο στο οποίο γινόταν η εξόρυξη των υλικών του παλατιού.