Jaworzno

 miasto, jednostka podziału administracyjnego II stopnia, tylko kontur obiektu

Miasto na prawach powiatu położone w województwie śląskim. Do 1975 roku należało do województwa krakowskiego. W latach 1975-1998 przyłączone zostało do woj. katowickiego. Nazwa pochodzi od występującego na terenie miasta drzewa jawor. Pod względem liczby ludności - około 96000 - Jaworzno jest 42. miastem w Polsce, natomiast pod względem powierzchni 152,2 km² zajmuje 13. miejsce w Polsce.

Pierwsze zapiski o Jaworznie pochodzą z 1229 roku, a w roku 1335 powstaje parafia, która przyjmuje imię św. Wojciecha. Początkowo tereny te należały do biskupów krakowskich. Na rzece Przemszy od czasów staropolskich aż do 1918 roku przebiegała zachodnia granica państwa, a w czasach rozbiorów na styku rzek Przemszy i Białej Przemszy istniał tzw. Trójkąt trzech cesarzy, wyznaczający granicę między Austrią, Rosją a Prusami. Początkowo wydobywano tu srebro i ołów z galeny, następnie rudę cynku i żelaza, a w 1767 roku w obecnej dzielnicy miasta - Szczakowej powstała pierwsza polska kopalnia węgla kamiennego i od tego czasu do dzisiaj w mieście wydobywa się ten surowiec.

Po III rozbiorze Polski znalazło się w zaborze austriackim. W latach 1809-1815 wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego, W latach 1815-1846 na nim kończyło się terytorium maleńkiej, formalnie niepodległej Rzeczypospolitej Krakowskiej. W XIX wieku rozwój przemysłowy zdynamizował rozwój miasta, a przeprowadzenie w 1847 roku przez dzielnicę miasta - Szczakową linii kolejowej Górnośląsko-Krakowskiej (zwanej jako Cesarsko-Królewska Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda) jeszcze bardziej wzmocniło impuls rozwojowy tych terenów, tworząc jednocześnie z Szczakowej istotny do dzisiaj węzeł kolejowy, który po rychłym uzyskaniu połączenia z Koleją Warszawsko-Wiedeńską stał się również ważnym węzłem przeładunkowym pomiędzy Austrią a Rosją i Prusami. Już w 1898 roku powstaje w Jaworznie pierwsza elektrownia, wydobycie węgla stanowi 84% wydobycia w całej Galicji, powstaje Fabryka Bieli Cynkowej, Fabryka Sody Amoniakalnej (Przekształcona w Hutę Szkła Okiennego "Szczakowa"), Garbarnia, a w 1916 Zakłady Azotowe "Azot". 21 września 1901 cesarz Franciszek Józef I podpisał ustawę Sejmu Lwowskiego w sprawie nadania praw miejskich dla Jaworzna.

W czasie II wojny światowej znajdował się tu podobóz obozu koncentracyjnego Auschwitz (Oświęcim), którego więźniowie pracowali w jaworznickich kopalniach, inaczej zwany: Centralny Obóz Pracy Neu-Dachs. Po wojnie obóz funkcjonował nadal i był miejscem więzienia dla żołnierzy AK oraz osób niewygodnych dla komunistów w powojennej Polsce, m.in. Niemców, Ukraińców, polskich Łemków.

W drugiej połowie XX wieku do Jaworzna przyłączono okoliczne osady oraz dawniej niezależne miasta, tworząc dzisiejsze dzielnice Szczakowa, Byczyna, Jeleń, Ciężkowice, Długoszyn, Dąbrowa Narodowa. Powstaje organizm miejski o specyficznej, promienistej (rozchodzącej się od centrum) strukturze, mający bardzo dużą powierzchnię (152,2 km²) i ok. 100 tys. mieszkańców. Do 1975 jedno z ważniejszych miast obecnego woj. krakowskiego. Po reformie administracyjnej 1975 roku zostaje przyłączone, głównie ze względu na silnie rozwinięty przemysł, do województwa katowickiego, przez co straciło na znaczeniu, choć znacząco zwiększyło liczbę mieszkańców przyjeżdżających do pracy w kopalniach.

Rozwój gospodarczy Jaworzno zawdzięcza przemysłowi wydobywczemu; górnictwo węgla kamiennego dawało przez długie dziesięciolecia zatrudnienie większości mieszkańcom miasta. Obecnie w mieście działają zakłady przemysłowe, które zostały zrestrukturyzowane i dostosowane do nowych warunków gospodarczych. Największym pracodawcą jest PKE S.A. Elektrownia Jaworzno III, która od wielu lat wdraża z powodzeniem liczne przedsięwzięcia na rzecz ochrony środowiska i zdrowia mieszkańców. Do ważnych zakładów pracy zaliczamy również Południowy Koncern Węglowy S.A., PCC Rail Szczakowa S.A. a także Zakłady Chemiczne „Organika-Azot”. Ogólna tendencja pozwala zaobserwować stopniową przemianę Jaworzna, miasta przemysłowego, w handlowo-usługowe, z wykorzystaniem naturalnego zaplecza postindustrialnego, atutów geograficzno-krajobrazowych, potencjału ludzkiego i szerokich możliwości inwestycyjnych.

Do największych atrakcji turystycznych należą:
- Unikalny na skalę światową Trójkątny Rynek Główny w Jaworznie
- Kryta pływalnia z basenem olimpijskim, zjeżdżalniami, jaccuzi i saunami
- Zalew Sosina powstały w dawnym wyrobisku kopalni piasku
- Popularny ośrodek nurkowania Orka w zalanym kamieniołomie kopalni dolomitu
- Rezerwat sasanek
- Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy z ukoronowanym przez Jana Pawła II obrazem w 1999 r. Jaworzno – Osiedle Stałe.
- Największy w Europie witraż (w kościele pw. św. Wojciecha i św. Katarzyny)
- Największy w Europie komin (należący do Elektrowni "Jaworzno III")

Oficjalna strona miasta: www.jaworzno.pl



Tablice rejestracyjne:SJ