Schans van Gerhees (Oostham)

 fort / versterking, beschermd gebouw, 17e eeuwse constructie

Het bestaan van de schans wordt in de 17de eeuw archivalisch verschillende malen bevestigd. Vanaf de 18de eeuw wordt de schans herhaaldelijk cartografisch geregistreerd:

Op de Ferrariskaart (1771-77) verschijnt het schanslichaam als een onbebouwd, vierkant perceel. Ten noordoosten van het schanslichaam wordt de grote schansvijver weergegeven. Het schanslichaam en de zone tussen de steenweg en de grote vijver zijn beplant en beide als afzonderlijke grondpercelen met houtkanten afgeboord. De schanssite is ingebed in uitgestrekte heidegronden met vijvers; de kern van de site en onmiddellijke omgeving worden volledig door wegen afgeboord. Op het primitieve kadasterplan (1840) wordt wel de grote schansvijver met vermelding Schans Vijver afgebeeld, maar de schans zelf verschijnt niet als perceel. Vanaf de vijver vertrekt de Hoenderbeek in noordwestelijke richting, met ten noordwesten twee uitbloeiingen onder de vorm van secundaire vijvers. Het door de Ferrariskaart al weergegeven wegennetwerk en bodemgebruik worden bevestigd. Ook de Vandermaelenkaart (1845) geeft enkel de grote schansvijver en Hoenderbeek weer; het wegentracé wordt opnieuw bevestigd, alsook het bodemgebruik. De zone tussen schans en grote schansvijver enerzijds is beplant met naaldbossen. Op het primitieve plan van het Dépôt de la Guerre (1872) wordt het schanslichaam opnieuw weergegeven als vierkant perceeltje, met de grote schansvijver ten noordoosten en de kleine ten zuidwesten; beide vijvers verschijnen als groen ingekleurde percelen, waarbij de grote vijver nog letterlijk als schansvijver wordt geciteerd. Zoals ook het eigenlijke schanslichaam is de wijde omgeving van de schans volledig bebost. Op de Militaire kaart van België (1939) is het schanslichaam niet langer als een afzonderlijk, vierkant perceel afgebeeld en zijn de schansvijvers duidelijk als grasland herbestemd. Beschrijving

De schans, te situeren ten zuidoosten van Gerhees, bestaat eigenlijk uit verschillende onderdelen, ingebed in een breder landschappelijk geheel: een bebost schanslichaam met watergracht, een grote schansvijver ten oosten daarvan en een kleine schansvijver ten westen, de bovenloop van de Hoenderbeek, die in de grote schansvijver ontspringt en noordwestwaarts richting Gerhees loopt, en een beboste paraboolduin, die de oostelijke en noordelijke flanken van dit geheel omarmt.

Als landschappelijk geheel vormt de schans een duidelijk restant van de historische randzone omheen de vroegere Grote Heide, die werd gekarakteriseerd door een repetitief patroon van landduinen, boomopslag en vennen.

id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/200395