Wiatrak-Koźlak Buszkowice

"Drewniany wiatrak Koźlak, wzniesiony został na południowo-wschodnim krańcu wsi Buszkowice prawdopodobnie w 1812 roku. Taka właśnie data wyryta jest na belce wewnątrz wiatraka. To jedyne źródło datowania Koźlaka. Jest jednym z dwóch wiatraków w Buszkowicach, drugi z nich znajdował się ok. 200 m dalej na zachód wsi - niestety nie zachował się do naszych czasów. Nazwa wiatraka pochodzi od kozła, czyli specjalnej podstawy, na której spoczywał cały korpus budowli. Pojawił się w XII wieku w Belgii i Francji, natomiast w Polsce występował już w pierwszej połowie XIV wieku na Kujawach i w Wielkopolsce. Rozpowszechnienie ich na terenie Polski przypada na wiek XV. Ten rodzaj budowli dotrwał bez zasadniczych zmian konstrukcyjnych do XX wieku i stanowił najliczniejszą grupę wiatraków. Cechą charakterystyczną Koźlaka jest konstrukcja, w której cały budynek wraz ze skrzydłami jest obracalny wokół pionowego, drewnianego słupa tzw. sztembra. Sztember podparty jest czterema zastrzałami, a jego dolne zakończenie tkwi w dwóch krzyżujących się podwalinach. Tak skonstruowane podparcie budynku wiatraka nosi nazwę kozła. Połączenie budynku z kozłem za pomocą pionowego słupa umożliwiało obrót całej konstrukcji tak, by dopasować go do kierunku wiatru napędzając zainstalowane w wiatraku urządzenia (np. pompy, żarna do mielenia zboża). W obróceniu całej konstrukcji pomagał wystający z tylnej (przeciwnej skrzydłom) ściany wiatraka specjalny długi dyszel współpracujący z kołowrotem. Do obracania wiatraka używano koni, ale mógł to zrobić nawet pojedynczy człowiek. Regulację prędkości obrotowej uzyskiwano zdejmując lub dokładając na skrzydłach klepek. Koźlak był w stanie w ciągu 120 do 150 wietrznych dni roku zemleć od 60 do 90 ton ziarna. Niestety skrzydła wiatraka nie zachowały się do naszych czasów. Cały koźlak zbudowany jest z drewna, z zewnątrz pokryty gontem. Wiatrak posiada trzy kondygnacje - dolna była zajęta przez stabilizującą konstrukcję kozła, dwie wyższe były przeznaczone do produkcji mąki (środkowa zawierała kamienie młyńskie). Gontowe ściany początkowo nie sięgały prawie do samej ziemi odsłaniając widoczny z daleka kozioł. Zapewne ten widok dał początek bajkom o "chatce na kurzej łapce". W opowieściach być może chodziło o zniechęcenie dzieci do zbliżania się do wiatraka, bowiem jego skrzydła były przyczyną wielu śmiertelnych wypadków."