Miejsce dawnego cmentarza miejskiego (Włocławek)

 park, cmentarz, historia, niewidoczne

Dziś jest tu Park im. Kaczyńskich.
Przez blisko 100 lat na Zielonym Rynku funkcjonował cmentarz miejski. Nekropolię zamknięto w 1928 roku.

Cmentarz na Zielonym Rynku założono w 1823 roku. Tak wynika z akt włocławskiego magistratu. W historiografii pojawiają się także dwie inne daty (1813 i 1820), jednak nie mają one potwierdzenia w źródłach archiwalnych.

Był to pierwszy cmentarz we Włocławku, który można było określić mianem miejskiego. Wcześniej funkcjonowały w mieście mniejsze cmentarze przykościelne, między innymi przy katedrze, kościele św. Witalisa, klasztorze Franciszkanów czy kościele św. Jana.

Od połowy XIX wieku na cmentarzu chowano również wyznawców kościoła ewangelickiego i prawosławnego. Wcześniej groby ewangelików znajdowały się przy kościele położonym przy ul. Brzeskiej. Rosjan z kolei było w mieście bardzo mało, by zorganizować oddzielny cmentarz.

Wszystko zmieniło się po 1850 roku. We Włocławku pojawił się silny garnizon rosyjski, m.in. żołnierze i urzędnicy. Wprawdzie żołnierzy rosyjskich chowano w większości na Końskim Rynku, czyli dzisiejszym placu Staszica, jednak groby prawosławnych "cywili" znajdowały się już przy Zielonym Rynku.

Cmentarz położony był w południowo-wschodniej części dzisiejszego Zielonego Rynku. Jego obszar wynosił 12,4 tys metrów kwadratowych. Zajmował teren dzisiejszego kompleksu budynków Urzędu Miasta wraz z przyległym parkingiem i skwerem.

W części południowej cmentarza znajdowały się wytyczone w połowie XIX wieku dwie kwatery: ewangelicka i prawosławna. Pozostałe cztery przeznaczone były na groby katolickie.

- Kiedy cmentarz zakładano, był to obszar położony poza terenami miasta - mówi Tomasz Wąsik z Muzeum Historii Włocławka. - Po 1850 roku sytuacja się zmieniła. Miasto zaczęło się rozwijać, również w stronę Zielonego Rynku. Cmentarz wchłonięto wtedy w granice centrum miasta.

Dzisiejsza ulica Zduńska, jedna z dróg wiodących do cmentarza, przez jakiś czas nazywana była ulicą Trupią, a później Cmentarną.

Na cmentarzu na Zielonym Rynku pochowane były znane osobistości Włocławka, m.in. Kazimierz Jerzy Dzierzbicki, uczestnik wojen napoleońskich, Kazimierz Łada, skrzypek i kompozytor, Antoni Bugajski, znany kupiec włocławski czy Jan Bogumił Tydelski, pastor ewangelicki z Włocławka.

Były też nagrobki osób, które negatywnie zasłużyły się w historii miasta. Jedną z takich postaci był oficer carski z niemieckimi korzeniami, Aleksander Szwarz, słynący z brutalnego przesłuchiwania powstańców styczniowych.

Zginął w 1863 r. podczas rejsu po Wiśle. Po jego śmierci Rosjanie postawili piękny pomnik na włocławskim cmentarzu. Na grobie kata Polaków wzniesiono kaskadę z kamieni, na której ustawiono wielki krzyż z napisem po niemiecku: "Bóg tak chciał".

Wkrótce po jego pochówku, nieznani sprawcy wykopali szczątki i wyrzucili na ulicę. Rosjanie ponownie dokonali pochówku Schwarza i postawili straż. Nie uchroniło to jednak jego grobu od, na przykład, psikusów ze strony włocławian. Pewnego dnia do grobu przyklejono kartkę z prześmiewczym wierszem: Nad tym grobem miłem, zapłacz przodem, westchnij tyłem...

W 1875 roku podjęto decyzję o powiększeniu cmentarza o 1 morgę i 193 pręty, czyli około 9 tys. metrów kwadratowych. Miał być to teren położony na południowy wschód od dzisiejszej ulicy Bojańczyka.

Nie doszło jednak do realizacji tych planów. Uniemożliwiła to intensywna zabudowa przyległego terenu.

W 1882 roku otwarto nowy cmentarz przy Szosie Kowalskiej, czyli dzisiejszej ul. Chopina.

Cmentarz na Zielonym Rynku zamknięto w 1897. Później odbywały się sporadyczne pochówki, jednak zdecydowana większość pochówków odbywała się już na nowym cmentarzu.

- Ostatnie lata cmentarza na Zielonym Rynku są niezbyt chlubne - mówi Tomasz Wąsik. - Z zachowanych raportów policyjnych wynika, że cmentarz był mocno zaniedbany. Niektóre groby były zniszczone. Nagrobki padały ofiarą ataków wandali. Demontowano metalowe elementy i sprzedawano. Jednym z powodów mogła być bieda ówczesnego społeczeństwa włocławskiego.

Ostateczna likwidacja starej nekropolii nastąpiła w 1928. Teren wyrównano, rozebrano parkan a groby przeniesiono na nowy cmentarz lub zlikwidowano. W miejscu dawnego cmentarza urządzono skwer.

Jeszcze w 1924 roku Kazimierz Saski, architekt warszawski, który opracował plan regulacji Włocławka, założył, iż na terenie cmentarza powstanie nowy ratusz. Budynek widoczny jest na zachowanych do dziś planach. Do jego realizacji jednak nie doszło.

W latach siedemdziesiątych w tym miejscu wybudowano kompleks budynków Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, zajmowany dziś przez Urząd Miasta.

Co ciekawe, podczas prac budowlanych natrafiono na szczątki ludzkie i przeniesiono je na cmentarz komunalny. Podobnych znalezisk dokonywano w zasadzie przy każdych pracach w tym miejscu na przestrzeni 40 lat - nawet podczas ostatniej rewitalizacji tego miejsca.

Dziś w mieście funkcjonują 3 cmentarze. Włocławianie korzystają też z nekropolii na Pińczacie. Warto jednak pamiętać, że pierwsze tego typu miejsce funkcjonowało przed laty na Zielonym Rynku. W samym centrum dzisiejszego Włocławka.

Za ddwloclawek.pl