ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی مهندس یونسی - روستای خسبیجان

استان مركزي با مساحتي بالغ بر 94/2 ميليون هكتار در محل تلاقي دو رشته كوه البرز و زاگرس در فلات مركزي ايران قرار گرفته است و شرايط آن به گونه ايست كه توسعة بي رويه بخش صنعت از يك طرف و افزايش جمعيت از طرف ديگر موجب فراموشي و تخريب بخش منابع طبيعي استان گرديده اند. و اين امر باعث بروز مسائل و مشكلاتي از قبيل از دست رفتن منابع آب و خاك، آلودگي محيط زيست و تخريب پوشش گياهي در سطح استان و تبديل وضعيت مراتع از عالي و خوب به متوسط ، فقير و تغيير روند گرايش مراتع به سمت منفي شدن را شده است به طوريكه از 94/1 ميليون هكتار مراتع استان مساحتي معادل 270 هزار هكتار مراتع نسبتاً خوب، 07/1 ميليون هكتار مراتع متوسط و مساحتي معادل حدود 600 هزار هكتار را مراتع فقير تشكيل مي دهند كه كلاً 150 هزار تن علوفة قابل برداشت توليد مي كند و قادر است حدود 855055 واحد دامي را در يك فصل چراي 120 روزه تعليف نمايد در حالي كه بر اساس آمار موجود در حال حاضر حدود 2003141 رأس دام متكي به مراتع در كل استان وجود دارد كه برابر 1930000 واحد دامي در سال مي باشد (بيش از 4 برابر ظرفيت، دام در مراتع وجود دارد). و اين در حاليست كه مراتع كشور يكي از منابع اساسي پايه توليد محسوب مي گردد كه حفظ و توسعه آن علاوه بر اينكه توليد پايدار و مستمر را به دنبال داشته، بخش مهمي از علوفه مورد نياز دام را تأمين و نقش اساسي در حفظ آب و خاك و پايداري اكوسيستم را بر عهده دارد.

تمام اين مسائل ضرورت ايجاد يك بستر مناسب تحقيقاتي را در امر منابع طبيعي در هر مركز تحقيقاتي مرتبط مي كند تا بتوان اهداف خود را كه همانا اجراي طرحهاي تحقيقاتي پايه اي و كاربردي جهت شناخت ، جمع آوري و انتقال داده هاي علمي براي پاسخگوئي به نيازهاي بهره برداران منابع طبيعي و بخشهاي اجرايي مرتبط طلب مي باشد، تحقق بخشد.

احداث ايستگاه تحقيقات منابع طبيعي مهندس يونسي (خسبيجان ) از سال 1371 و پس از محول شدن مسئوليت منابع طبيعي كشور به وزارت جهاد سازندگي به همين منظور و در جهت حفظ و حراست از پتانسيلهاي ژنتيكي موجود شروع شد.

ويژگيهاي خاصي كه بسبب انتخاب اين منطقه براي احداث ايستگاه تحقيقات منابع طبيعي گرديد به شرح ذيل مي باشند.

-عرصه انتخابي حدود 60 درصد شرايط اقليمي استان را پوشش مي دهد.

- داراي تيپ هاي غالب گياهي استان است به طوريكه گونه هايي كه عناصر تيپ هاي گياهي استان را تشكيل مي دهند. (Scariola, Hultemia, Artemisia,Astragalus) را داراست و نتايج حاصل قابل تعميم به بخش بزرگي از استان مي باشد.

- به صورت يك واحد هيدرولوژيك مستقل كه گلوگاه آن نيز در ايستگاه است مي باشد.

- داراي شيب هاي مختلف با درجات و جهات متفاوت مي باشد و به عبارت ديگر ارتفاعات را به دشت پيوند مي دهد و شرايط فيزيوگرافي آن به نحوي است كه براي كليه گرايشهاي تحقيقاتي منابع طبيعي مانند مرتع، جنگل، آبخيزداري مناسب و مستعد است.

- نزديك بودن به قطب صنوبركاري استان به عنوان مهمترين درخت سريع الرشد در استان كه در حدود 6274 هكتار صنوبر كاري به صورت مجتمع و به همين ميزان به صورت غير متمركز در سطح استان ديده مي شود.

- دامنه تغييرات ارتفاعي آن (2683-1800 متر از سطح دريا) به گونه ايست كه در بخش وسيعي از استان قابليت تعميم دارد.

- نزديكي به مركز استان و گذر جاده آسفالته در كنار آن وجود امكانات برق رساني، تأمين آب و نيروي كار محلي از ديگر ويژگيهاي اين انتخاب است.

اميد است با استعانت از پروردگار متعال و همكاري دلسوزانه همه دلسوختگان منابع طبيعي بتوانيم با معرفي استعدادها و اولويت هاي پژوهشي و نهايتاً تدوين برنامه جامع تحقيقات منابع طبيعي زمينه همكاري ادارات مرتبط با منابع طبيعي را در سطح منطقه اي و ملي در تحقيقات ، آموزش و ترويج بيشتر كرده تا گامي در جهت توسعه علمي كشور برداشته باشيم .



تاريخچه ايستگاه تحقيقات منابع طبيعي مهندس يونسي (خسبيجان)



اراضي محل ايستگاه مهندس يونسي تا آغاز نيمه دوم سال 1371 به صورت مراتع فقير و كم بازده كه به شدت مورد چراي دام دامداران محلي قرار مي گرفت مضافاً اينكه اين اراضي بعضاً مورد تجاوز اهالي جهت زراعت ديم قرار گرفته بود و با تجزيه و تحليلهاي بسيار با اين شرايط هيچگونه بازده اقتصادي نداشت مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان مركزي در رابطه با وظايف محوله و سياست «جهاد علمي زمينه ساز توسعه و سازندگي» با بهره گيري از خدمات صادقانه كارشناسان متعهد خود از نيمه دوم سال 1371 با مطالعه و بررسيهاي همه جانبه از بين مناطق پيشنهادي اراضي مذكور را با نظر مثبت كارشناسان محترم مؤسسة تحقيقات جنگلها و مراتع (گزارش به شرح ذيل) براي ايجاد يك بستر تحقيقاتي تشخيص داده و در محدوده امكانات و اعتبارات خود فعاليتهاي خود را آغاز نمود.



فصل دوم

عرصه انتخابي

با عنايت به ساختار منابع طبيعي استان مركزي محدوده اي كه براي تاسيس ايستگاه تحقيقات منابع طبيعي انتخاب گرديد داراي ويژگيهاي بشرح زير است.

اين اراضي در 50 كيلومتري غرب شهرستان اراك در موقعيت جغرافيايي َ20 و ْ49 طول شرقي و ْ34 الي َ15 و ْ34 عرض شمالي قرار داشته و مشرف به رودخانه شراء از حوزه آبريز قره چاي در مناطق شازند،‌خسبيجان، كلاهدوز، اناج و ده شيرخان است. اين عرصه در واريزه هاي بادبزني شكل سنگريزه دار و در دامنه كوهستانهاي مرتفع سنگي قرار داشته و داراي سنگريزه و گراول در سطح و پروفيل خاك مي باشند خاك آنها كم عمق تانيمه عميق داراي بافت متوسط بر روي تجمعهاي آهي است. پوشش گياهي عرصه از عناصر اصلي Astragalus به همراه عناصري از قبيل Lactuca و Stipa و … تشكيل شده است. اقليم منطقه بر اساس طبقه بندي اقليمي گوسن استپي سرد با ميانگين ريزش ساليانه 350 الي 400 و در ارتفاعات فوقاني 450 ميليمتر در سال ميباشد. ساير خصوصيات و ويژگيهاي اين منطقه عبارتند از :

-اقليم آن بيشترين پوشش اقليمي استان را داراست.

- بيش از نيمي از اراضي استان را كوهها و كوهپايه ها تشكيل داده اند و مي توان ايستگاه را به صورت نواري از اراضي كم شيب ( مناسب تحقيقات صنوبر) با شيب متوسط (متناسب براي تحقيقات مرتع) و شيب تند ( مناسب براي تحقيقات مرتع و آبخيز) انتخاب نمود.

- امكان انتخاب ايستگاه به صورت يك واحد هيدرولوژيك مستقل كه گلوگاه آن نيز در عرصه قرار گيرد وجود دارد.

- نتايج حاصله از تحقيقات در اين عرصه قابليت تعميم به بخش بزرگي از استان را دارد.

- اين اراضي در گستره مراتع ييلاقي و مهمترين منطقه صنوبر كاري استان قرار دارد و ميتوان بخش هاي تحقيقاتي مرتع، صنوبر،‌گياهان داروئي، حفاظت خاك و آبخيز و حمايت را در آن فعال نمود.

-دامنه تغييرات ارتفاعي آن (1750 الي بيش از 2300 متر از سطح دريا) در بخش وسيعي از استان قابليت تعميم دارد.

-نزديكي به مراكز استان، گذر جاده آسفالته از كنار آن، وجود امكانات برق رساني تأمين آب، نيروي غير متخصص و ساير خدمات مورد نياز در اطراف عرصه از ديگر ويژگيهاي اين عرصه است. در 20 كيلومتري اين محل شهر بزرگ مهاجران در دست ساخت است كه ميتوان در آينده از امكانات شهري نيز استفاده نمود. اين عرصه در مهمترين منطقه اكولوژيك و ناحيه اقتصادي استاني قرار گرفته است.

-وضعيت مالكيت اراضي (منابع ملي) مشخص و ظاهراً معارضي وجود ندارد.

با توجه به اين موارد و تبادل نظرهاي انجام شده در محل گروه اعزامي منطقه شراء براي تاسيس ايستگاه تحقيقات منابع طبيعي مناسب تشخيص داده شد. طي اين مأموريت محدوده اي در شرق روستاي ده شيرخان مورد بازديد قرار گرفت كه با توجه به اطلاعات موجود عرصه اي مناسب براي ايستگاه تحقيقات منابع طبيعي به نظر مي رسد.

پيشنهاد مي گردد در اين منطقه و احياناً محدوده هاي ديگري در منطقه كه ويژ گيهاي بارزي جهت تأسيس ايستگاه داشته بصورت مقدماتي انتخاب و گزارش توجيهي و فني اوليه شامل وضعيت خاك (با حفر پروفيل و مطالعه خاك شناسي) شيب اراضي، پوشش گياهي و منابع تأمين آب آن تهيه و به استناد موسسه ارسال گردد.

مجدداً يادآوري مينمايد كه عرصه انتخابي حتي الامكان بايد داراي ويژگيهاي زير باشد:

-داراي اراضي باشد كه بستر غالب مراتع و صنوبر كاري استان را شامل گردد.

- داراي شيب هاي مختلف با درجات و جهات متفاوت باشد و به عبارت ديگر ارتفاعات را به دشت پيوند دهد.

-داراي تيپ غالب گياهي استان باشد.

- بصورت يك واحد هيدرولوژيك مستقل كه گلوگاه آن نيز در ايستگاه باشد انتخاب شود

-حداقل در عرصه هائي كه داراي خاك نيمه عميق و نسبتاً عميق است انتخاب گردد.

-نزديك به جاده آسفالته و با امكان بهره گيري از خدمات باشد.





اقدامات انجام شده جهت واگذاري اراضي ايستگاه خسبيجان

پس از انتخاب ايستگاه از آنجائيكه محل ايستگاه جزء اراضي ملي بود بلافاصله از اداره كل منابع طبيعي در خواست واگذاري صورت گرفت كه پس از پي گيريهاي به عمل آمده، اراضي مذكور به وسعت 537 هكتار بر اساس سندهاي مالكيت شماره 646502 سري ب و 57097 سري ث به ترتيب به مساحت 192 از اراضي پلاك خسبيجان و 345 هكتار از اراضي ده شيرخان، به عنوان ايستگاه تحقيقاتي منابع طبيعي به مركز تحقيقات واگذار گرديد (كپي اسناد در ضميمه شماره 2 آمده است) و در حين واگذاري، مسائل نقشه برداري با مقياس 1000/1 حفر چاه آب- شبكه برق- حصاركشي- ساختمان ايستگاه و مستقر كردن نيروي حفاظتي پي گيري شد.

تشريح وضعيت عمومي منطقه

موقعيت جغرافيايي ايستگاه منابع طبيعي مهندس يونسي (خسبيجان)

اين ايستگاه در عرصه اي حدود 874 هكتار در دره شراء و در 45 كيلومتري غرب شهر اراك در جاده خنداب در موقعيت جغرافيايي 21/49 الي 24/49 طول شرقي و 8/34 الي 10/34 عرض جغرافيايي قرار دارد. حداكثر ارتفاع منطقه 2683 متر و حداقل ان 1800 متر از سطح دريا است. اين اراضي از شمال به كوه كوله قاضي از جنوب به خسبيجان از شرق به كوه راهشت از غرب جاده ارتباطي اراك- خنداب منتهي مي گردد (نقشه شماره 1)

شرايط آب و هوايي ايستگاه

متوسط بارندگي ساليانه دراين منطقه، بر اساس ايستگاه كليماتولوژي خنداب طي سالهاي 1984- 1972، 8/350 ميلي متر، كه از بيشترين ميزان بارندگي 2/135 ميلي متر در فصل زمستان و به ترتيب 6/127 ميلي متر در پائيز، 1/86 ميلي متر در بهار، و 9/1 ميلي متر در تابستان نازل مي گردد.

بيشترين مقدار بارندگي ماهانه مربوط به آذر ماه با 4/69 ميلي متر و تعداد روزهاي خشك 136 روز مي باشد جدول شماره يك، نشان دهنده خلاصه آمار هواشناسي و نمودار شماره 1، منحني آمبروتيك منطقه را نشان مي دهد. متوسط درجه حرارت سالانه 3/9 درجه سانتي گراد، حداكثر مطلق درجه حرارت 43 و حداقل مطلق آن 31- سانتيگراد مي باشد. آب و هواي منطقه، خصوصيات اقليمي فلات مركزي ايران را داراست، زمستانهاي سرد و تابستانهاي گرم و خشك (ناحيه استپي سرد) مي باشد.

زمين شناسي

همانطور كه مي دانيم در گستره استان مركزي دو زون زمين شناسي مهم ايران زمين يعني زون ايران مركزي و زون دگرگون شده سنندج سيرجان قرار دارد، كه محدوده ايستگاه بر روي زون دگرگون شدة سنندج سيرجان واقع شده كه تشكيلات زمين شناسي منطقه مورد مطلعه متعلق به دورانهاي دوم مزوزوئيك و سوم سنوزوئيك زمين شناسي مي باشد. اين تشكيلات شامل رسوبات آهكي كرتاسه مي باشد.