Ιερό Άμμωνα Δία, Διονύσου-Νυμφών & Ασκληπιού (Καλλιθέα Χαλκιδικής)

 ναός, ιερό, αρχαιολογικός χώρος, ενδιαφέρον

Τα πρώτα στοιχεία χρήσης του χώρου του ιερού χρονολογούνται στην πρώιμη εποχή του χαλκού. Στη συνέχεια, μετά από τον αποικισμό της Χαλκιδικής από τους Έλληνες του νότου και την ίδρυση της Αφύτιος, αποικίας της Ερέτριας, η περιοχή του ιερού συμπεριλήφθηκε στη χώρα της αρχαίας πόλης. Η ομορφιά της φύσης, οι πηγές νερού, η βλάστηση και το σπήλαιο που υπήρχαν, ώθησαν τους Αφύτιους να ιδρύσουν σε αυτό το μαγευτικό μέρος ιερό του Διονύσου - πιθανότατα και των Νυμφών - στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ., το οποίο αναφέρεται από τον Ξενοφώντα (Ξεν. Ελληνικά 5,3, 13 κ.ε.). Ο θεός πιθανότατα λατρευόταν στην περιοχή γύρω από το σπήλαιο, που ήταν διαμορφωμένη με άνδηρα (ταράτσες), στα οποία οδηγούσε λίθινη κλίμακα.

Στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., πιθανότατα μετά από τη σωτήρια παρέμβαση του Άμμωνος Διός, που είχε σαν αποτέλεσμα τη λύση της πολιορκίας της Αφύτιος από τον Σπαρτιάτη βασιλιά Λύσανδρο το 304 π.Χ. (Πλουτ. Λύσανδρος 299 α-β), οι Αφύτιοι ίδρυσαν ιερό του θεού βορειοανατολικά του ιερού του Διονύσου. Στην περιοχή του σπηλαίου και των πηγών νερού κτίστηκε κρηναίο οικοδόμημα, προκειμένου να γίνει μεταφορά νερού στον καινούριο χώρο λατρείας, εξαιτίας της στενής σχέσης του Άμμωνος με το νερό και της απαραίτητης ύπαρξης δεξαμενής νερού στα ιερά του.

Τμήματα μόνον των κτισμάτων του ιερού του Άμμωνος Διός που χρονολογούνται στο α' μισό του 4ου αιώνα έχουν διασωθεί. Στο δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα, μετά δηλαδή από την προσάρτηση της Χαλκιδικής στο βασίλειο των Μακεδόνων, χτίστηκε λαμπρός δωρικός ναός του θεού και στα ανατολικά του δύο παράλληλες σειρές με βάθρα που υποβάσταζαν γλυπτά. Οι παράλληλες σειρές με τα βάθρα, συνηθισμένο χαρακτηριστικό στους ναούς της Αιγύπτου, οφείλεται στην αιγυπτιακή καταγωγή του θεού.

Η ύπαρξη επιγραφής που χρονολογείται στον 3ο αιώνα ή στο α' μισό του 2ου αιώνα π.Χ. προς τιμή του Ασκληπιού σε αναθηματικό βωμίσκο, που βρέθηκε στο χώρο και φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη της Μονής Παντελεήμονος στο Άγιο Όρος, υποδηλώνει τη λατρεία του θεού στο ιερό αυτή την εποχή.
Το 2ο αι. μ.Χ. το ιερό γνωρίζει ακμή. Έξω από το ναό του Άμμωνος Διός κτίζονται κερκίδες και βόρεια του ναού κτίζεται το βαλανείο (μικρό λουτρό), το οποίο συνδέεται με τη λατρεία του Ασκληπιού και την ίαση. Tα ευρήματα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πολυγύρου.
Το ιερό εγκαταλείπεται και καταστρέφεται στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. Το λουτρό συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως τα μέσα ή τέλη του ίδιου αιώνα και αυτή την εποχή, ή λίγο αργότερα, τον 5ο αιώνα μ.Χ., χτίζεται νερόμυλος κοντά στο σπήλαιο.

Συντάκτης: Δρ. Μπεττίνα Τσιγαρίδα - Αρχαιολόγος
ΙΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

kassandra-halkidiki.gr/kallithea-info.html
odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=16142