Eklektyczna Willa Fabrykanta Hermenau (Olsztyn)

 pomnik  Dodaj kategorię

W XIX -wiecznym Olsztynie Fryderyk Wilhelm Hermenau był postacią powszechnie znaną. W oczach współobywateli uchodzić mógł za wzór przedsiębiorczości, nie było bowiem przedsięwzięcia, jakiego by się nie podjął i nie potrafił uwieńczyć sukcesem - zajmował się handlem, posiadał w mieście liczne parcele i budynki, spory browar położony nad Łyną obok mostu św. Jana oraz cegielnię nad jez. Fajferek, niewielki placyk na Dolnym Przedmieściu u zbiegu dzisiejszych ulic Mochnackiego, Warszawskiej i Grunwaldzkiej w czasach tych nazywany zwyczajowo „Placem Fryderyka Wilhelma”.„Tutejszy kupiec Hermenau każe już zwozić kamienie, by wykorzystać je do wzniesienia nowego parowego młyna i tartaku” informowała Rada Miejska w sporządzonym pod koniec roku 1862 sprawozdaniu. Był to dopiero początek długiej drogi wiodącej do otwarcia nowego zakładu. Wiosną 1863 r. Hermenau wystąpił o zezwolenie królewskiej rejencji na budowę fabryki. W myśl obowiązujących przepisów zamiar budowy zakładu podany został 1 kwietnia do publicznej wiadomości. Opisy, rysunki i plany nowego tartaku i młyna wystawiono do wglądu w biurze magistratu. W ciągu 14 dni zgłaszać można było ewentualne zastrzeżenia i uwagi odnośnie budowy nowego przedsiębiorstwa. Zapewne takich nie było i po długich przygotowaniach, jesienią 1865 r., zakład wreszcie ruszył.

Wzniesiony został na terenie należącym do kupca, obok drogi prowadzącej do Jarot i Wielbarka, po prawej stronie za mostem na Łynie. Miejsce używane było tradycyjnie jako plac składowy drewna. Spławna rzeka umożliwiała jego wygodny transport z leżących na południe od miasta lasów. W grudniowym numerze „Allensteiner Kreisblatt” kupiec poinformował klientów o nowym przedsiębiorstwie. Nieczęsto umieszczano wtedy w urzędowym dzienniku ogłoszenia w języku polskim, anons Hermenaua wydrukowany został jednak po polsku i po niemiecku.
Niemiec i ewangelik, Fryderyk Wilhelm Hermenau, z pewnością posługiwał się w mowie i piśmie tutejszą gwarą, mówiła nią bowiem wtedy większość mieszkańców Olsztyna i powiatu. On sam przetłumaczył zapewne tekst na język polski. Nie dane było właścicielowi nowego zakładu długo „cieszyć się sławą“ wśród Warmiaków. W 1867 r. nie było go już wśród żyjących.

Wdowa Elizabeth Hermenau poszczególne przedsiębiorstwa męża – m.in. browar obok Mostu św. Jana – oddała w ręce dzierżawców. Tartak postanowiła prowadzić dalej sama. Nie mogła być bardziej przewidująca. W następnej dekadzie Olsztyn wyrastać zaczął na silny ośrodek przemysłu drzewnego. Jeszcze w marcu 1872 właściciele „obu tutejszych tartaków”, E. Borke i wdowa Hermenau ustalali wspólnie ceny za przecieranie drewna. Doprowadzona do Olsztyna w grudniu tego roku linia kolejowa otworzyła nowe rynki zbytu.

. Sukcesor Fryderyka Wilhelma i Elżbiety, członek magistratu, przewodniczący Rady Miejskiej Olsztyna z lat 1890 - 95, Conrad Hermenau, w roku 1896 zakupił od spadkobierców Hirscha Herrnberga leżący w pobliżu kolejny tartak, stając się tym samym właścicielem czterech zakładów tartacznych (poza dwoma przedsiębiorstwami olsztyńskimi posiadał jeszcze jeden tartak w Spychowie i kolejny w Gołdapi).

Zakupiony tartak, leżący obok starego koryta Łyny, na terenie na prawo od traktu na Wielbark powstał w roku 1878. Posiadał on najlepsze warunki do składowania drewna i stał się później głównym zakładem firmy „C. Hermenau & Co.” Ostatni z jej właścicieli, Wolfgang Hermenau, jako członek Volkssturmu poległ w walce z Rosjanami w styczniu 1945 r. na wzgórzu obok dzisiejszej ul. Pstrowskiego. Zakłady przestały wkrótce istnieć.Po wojne jeszcze plac zachował resztki obiektów taracznych-powstał duży plac przed działkami,gdzie istniało naturalne ośiedlowe boisko,tak to my wtedy je nazywaliśmy-Gdy w 1978 przbudowywano i rozbudowywano Olsztyn Gierkowki-zniknął stary zelazny most obok szpitala,zmieniono też koryto łyny-i zmienił sie też plac potartaczny,plac do piłki zniknął,zniknął też po drugiej stronie łyny w rejonie dawnego browaru ,plac Jordanowski./ Radner



Za jedyną pamiątkę zachowaną po rodzinie Hermenau uważano w powojennym Olsztynie wzniesioną w 1903 r. willę, stojącą na rogu al. Niepodległości i ul. Kościuszki, w której obecnie mieści się Dom Dziennego Pobytu "Arka". O funkcjonującym w pobliżu najstarszym tartaku miejskim zapomniano.