Donkmeer

 meer, plas, beschermd gebouw

Het Donkmeer beslaat een oppervlakte van 86 hectare en strekt zich uit over de drie Berlaarse deelgemeenten: Berlare, Uitbergen en Overmere. Het gebied staat in de volksmond nog altijd ook bekend als Overmere-Donk, niettegenstaande het meer overwegend op grondgebied Uitbergen ligt.

Dit grote meer is kunstmatig ontstaan door turfsteken in de vroegere Scheldemeander op het Overmeers en Uitbergense Broek. De natuurlijke afsnijding van deze meander had ongeveer 10 000 jaar geleden plaats, toen de veenvorming een aanvang nam. Duizenden jaren verliepen vooraleer de meander volledig opgevuld was door dit verlandingsproces. Op oude kaarten uit de 17de eeuw is er geen spoor van een meer. Op de plaats van het huidige meer werden boerderijen, percelen en zelfs een rechthoekige vijver, de nog bestaande eendenkooi, werd er met 'die Coye' aangeduid. Dit betekent dat het meer voor de 17de eeuw niet bestond. De turf, ontstaan door de verlanding van de Scheldearm, was voor de boeren een waardevolle brandstof en werd vooral in de 17de en 18de eeuw opgegraven. Het Berlaars gebied bleef praktisch onaangeroerd tot de tweede helft van de 17de eeuw. In het oostelijke deel van de verveende Scheldemeander of het Berlare-Broek ving het turfsteken al aan op het einde van de 17de eeuw omdat er in de onmiddellijke omgeving woonkernen voorkwamen. Eind 18de eeuw en in de eerste helft van de 19de eeuw werd het westelijke deel of Overmere-Broek ontgonnen. Waar deze turf weggehaald werd, ontstonden er putten. De aaneenschakeling hiervan, samen met enkele overstromingen van de Schelde, verklaart het ontstaan van het Donkmeer.

De turfontginning werd in het Donkmeer lang voortgezet. Er werd zelfs nog turf gestoken tijdens de oorlogsjaren. Toch moet de ontginning na 1850 wel beperkt geweest zijn, aangezien uit oude kaarten blijkt dat de vorm van het Donkmeer sindsdien weinig veranderd is. Er werden herhaaldelijk pogingen ondernomen tot drooglegging van het Scheldemeandergebied om vruchtbare landbouwgronden te verkrijgen. In 1862 werd daartoe een pompgemaal geplaatst ter hoogte van het Schuitje aan Berlare-Broek. Een enorme verlanding was daarvan het gevolg. De oppervlakte en diepte van het Donkmeer waren dus gedurende de laatste eeuwen erg wisselend, ook wel doordat het meer steeds in verbinding bleef met de Schelde. Wegens de grote diepte kon het Donkmeer echter niet volledig ontwaterd worden.