Μονή Κυρίας των Αγγέλων Γουβερνέτου

 μοναστήρι, fenced area (en), Εκκλησία Κρήτης

Η Μονή Γουβερνέτου ή Γδερνέτου βρίσκεται σε μια πετρώδη τοποθεσία σε υψόμετρο 260 m, στην είσοδο του φαραγγιού Αυλάκι και είναι κτισμένη με φρουριακή αρχιτεκτονική και τέσσερις πύργοι προστάτευαν τις γωνιές του. Η μονή Γουβερνέτου κτίστηκε πριν το 1537, όπως μαρτυράει επιγραφή στην είσοδο της, όντας μια από τις αρχαιότερες μονές στην Κρήτη. Πιστεύεται ότι το μοναστήρι ίσως ιδρύθηκε από μοναστές και ασκητές της παραθαλάσσιας Μονής Καθολικού που το έκτισαν πάνω σε προϋπάρχον αρχαίο ναό, για να προστατευτούν από τους πειρατές.
Ο ναός της μονής είναι αφιερωμένος στην Παναγία, γι’ αυτό ονομάζεται και Μονή Κυρίας των Αγγέλων. Έχει σταυροειδές σχήμα και τρούλο, ενώ η είσοδος της είναι διακοσμημένη με ανάγλυφες αναπαραστάσεις τεράτων. Άρχισε να κτίζεται επί Ενετών, αλλά ολοκληρώθηκε 2,5 αιώνες αργότερα, καθώς οι Τούρκοι κατέλαβαν στο ενδιάμεσο την Κρήτη.
Γύρω από το καθολικό της μονής, που βρίσκεται στο κέντρο της αυλής, υπάρχουν τα υπόλοιπα κτίρια του συγκροτήματος. Ανάμεσα τους βρίσκονται 50 κελιά, η τράπεζα, μικρό μουσείο, κ.α. Επίσης, δίπλα στη εκκλησία υπάρχουν δύο παρεκκλήσια αφιερωμένα στους Αγίους Δέκα και στον Άγιο Ιωάννη τον Ερημίτη.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης έζησε σε σπηλιά μέσα στο φαράγγι Αυλάκι, που ξεκινάει από τη μονή και θεωρείται από πολλούς ως ο ιδρυτής της μονής. Η πρόσβαση γίνεται με πλακόστρωτο μονοπάτι, που κατηφορίζει μέχρι τη θάλασσα. Μετά από 20 λεπτά κατάβασης συναντάει κανείς τον Αρκουδόσπηλιο, ενώ μετά από λίγο καταλήγει στην ερειπωμένη Μονή Καθολικού και τον σπηλαιώδη ναό του Αγίου Ιωάννη.

Χρονολογιο
10ος αιώνας: Ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος ή Ερημίτης ζει στη σπηλιά στο φαράγγι Αυλάκι και ιδρύει τη μονή Καθολικού.
1027: Μετά τον θάνατο του, πολλοί ερημίτες και ασκητές έρχονται στη μονή Καθολικού.
16ος–17ος αιώνας: Εξαιτίας των συνεχόμενων πειρατικών επιδρομών, οι μοναχοί του Καθολικού καταφεύγουν στη μονή Γουβερνέτου, μακρυά από τη θάλασσα.
1537: Κτίζεται το φρουριακό τείχος της μονής Γδερνέτου, όπως μαρτυράει η επιγραφή στο υπέρθυρο της μονής.
1593: Ο μοναχός Μητροφάνης Φασιδώνης, πρώην ναυτικός, εγκαθίστανται στη μονή και συνεισφέρει στην ακμή του.
1632: Το Πατριαρχείο αναγνωρίζει ως Άγιο τον Ιωάννη τον Ξένο. Έτσι, προκαλείται τεράστια ανάπτυξη του μοναστηριού, καθώς η περιοχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Άγιο. Ξεκινάει η κατασκευή του κεντρικού ναού.
1645: Κατά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, στη μονή ζουν 60 μοναχοί, αλλά σύντομα το μοναστήρι θα παρακμάσει. Αργότερα θα γίνει σταυροπηγιακή μονή και θα εξασφαλίσει την περιουσία της.
1821: Το μοναστήρι λεηλατείται από τους Τούρκους. Σφάζονται εφτά μοναχοί κατά την προσπάθεια τους να ξεφύγουν στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας.
1831–40: Κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας, η μονή ακμάζει.
1866-69: Ο ηγούμενος Μισαήλ ενεργεί ως κρίκος μεταξύ των επαναστατών και των προξενικών δυνάμεων της Ρωσίας και της Ελλάδας.
1894: Ολοκληρώνεται η κατασκευή του ναού, 250 χρόνια μετά την έναρξη του, καθώς οι Τούρκοι παραχωρούν άδεια για την κατασκευή ναών.
1941–44: Κατά τη Γερμανική Κατοχή οι Γερμανοί εγκαθιστούν φυλάκιο και προξενούν καταστροφές.
2005: Ξεκινούν έργα αναστήλωσης του μοναστηριού.