Όρος Γιούχτας

 όρος, πάρκο

Το κατ' εξοχήν χαρακτηριστικό «τοπίο» της περιοχής που λειτουργεί ως ορόσημο είναι το όρος Γιούχτα. Εξαιτίας του ανθρωπόμορφου ανάγλυφού του, θεωρείται από τους αρχαίους συγγραφείς ως ο τάφος του Δία (του Ζια το μνήμα). Το όρος Γιούχτα είναι ορατό από τα 3/4 του Ν. Ηρακλείου. Η περιμετρική οριογραμμή που διαχωρίζει το Γιούχτα από τις άλλες εκτάσεις είναι σαφής, έχει μήκος περίπου 12.300 μ. και διέρχεται από τις τοποθεσίες: βόρεια Αοράκι και Μυριστή, νότια Δίπορτο και Σπήλιο, δυτικά Ρούσος Γρεμός, Πλατεία Πεζά, Καλογράδω Κελιά, και Χαλίκια και ανατολικά Αοράκι Πλάι και Κακή Σκάλα, Μυριστής Χώνος, Πετροκέφαλο, Ανεμόσπηλιο, Μανδράκι, Ορθό Πόρο, Χωστό Νερό, Μαρή Πόρο. Η έκταση αυτή, η οποία περιλαμβάνει τον κύριο όγκο του βουνού, είναι 4000 στρ. και ανήκει εξ ολοκλήρου στο Δ. Αρχανών.

Πρόκειται για ορεινό όγκο, με πολύ απότομες πλαγιές και υψόμετρο 811 μ.. Τα πετρώματα που επικρατούν είναι ασβεστόλιθοι της σειράς Τρίπολης. Περιβάλλεται από εκτεταμένες καλλιέργειες αμπελιών και ελαιόδεντρων. Είναι μια ιδιαίτερα σημαντική αρχαιολογική περιοχή, στην οποία οι ανθρώπινες δραστηριότητες συνεχίζονται ακατάπαυτα από τη Νεολιθική εποχή. Επικρατούν η μακία και η φρυγανώδης βλάστηση, υπάρχουν όμως και συστάδες από κυπαρίσσια και πεύκα που προέρχονται από δεντροφυτεύσεις. Στις δύο υψηλότερες κορυφές υπάρχουν ένας τηλεπικοινωνιακός αναμεταδότης και μια εκκλησία.

Τo όρος Γιούχτας, (υψόμετρο 811μ.) εκτός από την μεγάλη ιστορική και αρχαιολογική αξία του, κατέχει ένα πολύ σημαντικό οικολογικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή. Αυτός ο ρόλος έχει να κάνει με τη ρύθμιση των υδρολογικών λειτουργιών, την προστασία των εδαφών και τη σταθεροποίηση του κλίματος. Τέλος αφορά και στη διατήρηση της χλωρίδας και της πανίδας , αφού το βουνό αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια για την άγρια ζωή, η οποία απειλείται άμεσα από την αύξηση των καλλιεργειών στο Νομό Ηρακλείου.

Ο Γιούχτας έχει χαρακτηριστεί ως αναδασωτέα έκταση (1969), ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (από το 1970) και προστατεύεται ως αρχαιολογικός χώρος (από το 1980). Επίσης έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000, για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Το 61% της ορνιθοπανίδας του όρους προστατεύεται από διεθνείς συμβάσεις και το 8% του συνόλου περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας.

Επίσης λόγω της παρουσίας σημαντικής αποικίας Γυπών, το όρος Γιούχτας έχει ανακηρυχθεί από το 1982 ως Σημαντικός Βιότοπος σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο και μεταγενέστερα αναγνωρίστηκε στον κατάλογο για τους Διεθνείς Ορνιθοβιότοπους (Grimmet & Jones 1989) και την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία (ΕΟΕ 1994). Καθότι στην περιοχή εμφανίζονται και άλλα σπάνια ή ενδημικά φυτά και άλλα είδη, η περιοχή έχει επίσης περιληφθεί στον κατάλογο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους Σημαντικούς Βιότοπους για Φυσική Διατήρηση στην Ευρώπη (κατάλογος Corine Biotopes).