Jaz Klapowy na Noteci / Pozycja pomorska – Pommernstellung (Kosin)

 ruiny, fortyfikacje, jaz, 1932_construction (en)

Jaz forteczny SCH-09-JF-A/A1-z
Jaz forteczny, o konstrukcji klapowej.
Brak zachowanej sygnatury taktycznej i dywizyjno-pułkowej. Rok budowy 1934-36 (meldunek polskiego wywiadu ze stycznia 1937 potwierdza istnienie budowli)
Pozycja pomorska – Pommernstellung
Odcinek taktyczny: Grudzieniec (Schäfergrund) Sch.
SCH-XX-AA –C -y
gdzie:
SCH– skrót od sygnatury taktycznej odcinka linii (Sch.– Schäfergrund/Grudzieniec);
XX – nr kolejny obiektu
AA – typ obiektu np.: SBj – schron bojowy jednosektorowy, SBd – schron bojowy dwusektorowy, SRP– schron bierny, ukrycie dla piechoty/obserwatora; SRPpanc – schron bierny, ukrycie dla działa ppanc; ZPpanc – zapora przeciwpancerna, R58c – Ringstand 58c (Bauform 201), JF – Jaz forteczny, Pzw – Panzerwerk, WO-wieża obserwacyjna, OP –obiekt pozorny, BWW-B-Werk, blok wejściowy; BWB-B-Werk, blok bojowy lub obserwacyjny, UW-ujęcie wody
C - klasa odporności: B1, B, C, D
y – stan zachowania: c – zachowany, z – zniszczony,



Jaz klapowy zbudowany był z kilku części na które składały się zapory klapowe, schrony mechanizmów, śluza żeglugowa i uzupełniające budowle hydrotechniczne . Każda z pojedynczych zapór była ograniczona schronem z maszynownią i mechanizmami podnoszenia klap. Na prawym brzegu zbudowano śluzę dla żeglugi na lewym zaś wał ziemny zwieńczony dwoma mniejszymi schronami z mechanizmami podnoszenia bocznych klap. Cały ten zespół budowli miał długość ok. 250m. Od strony południowej ograniczony był wałem przeciwpowodziowym i nasypem kolejowym stanowiącym też swego rodzaju wał ograniczający od zachodu teren zalewowy. Przy pobliskim wiadukcie można obejrzeć gniazda do zamocowania belek wzmacniających, budowanego na czas tworzenia zalewu, nasypu ziemnego uniemożliwiającego przelanie się wody w kierunku Drezdenka. Obecnie wszystkie schrony jazu są dobrze zachowane, wyróżnić możemy dwa rodzaje schronów. Większe, główne schrony mechanizmów i maszynowni, z których sterowano dłuższymi z klap w nurcie Noteci i na jej lewym brzegu. (Mutację tego typu stanowi aktualnie częściowo zatopiony schron na prawym brzegu, aktualnie trudno dostępny, znajdujący się w środku zabagnionego terenu schron był tylko nieco krótszy od swych większych braci. Prawdopodobnie wysadzanie klap naruszyło jego fundament co spowodowało obsunięcie się bardzo ciężkiej przecież konstrukcji.) Drugi rodzaj schronów to dwie budowle na lewym brzegu Noteci zbudowane na wale przeciwpowodziowym, znacznie mniejsze i o mniejszej odporności choć i one mieściły mechanizmy podnoszenia bocznych klap. Pomiędzy schronami zachowały się betonowe fundamenty klap jazu. Całość uzupełniały mniejsze budowle hydrotechniczne jak proste zastawki czy ścianki szczelne (dobrze widoczne na prawym brzegu gdzie przegradzają polną drogę), nasypy ziemne i wały przeciwpowodziowe. Ciekawy film -
www.youtube.com/watch?v=kHJpwS_33RY

Literatura
D.Pstuś „”Rozpoznanie niemieckich fortyfikacji granicznych nad Wartą, Notecią i dolną Drawą przez polskie służby wywiadowcze w latach 30 XX. wieku” Rubież – Granica – Pogranicze. Ludzie, konflikty i pamięć na dawnym pograniczu w XVIII-XXI wieku, Wyd. WiMBP w Gorzowie Wlkp, 2021