Qanat

 irrigation (en), qanat/karez

 Een foto toevoegen

Een qanat (Perzisch:كاريز) of karez (Arabisch:قناة) is een ondergronds aquaduct. Een systeem dat men al sinds de oudheid, met name in Iran, gebruikt om droge gebieden van water te voorzien.

De totale lengte van deze ondergrondse wateraders kon oplopen in de tienduizenden kilometers, hoewel vele niet langer dan een kilometer zijn. In de oudheid werd in het Zoroastrisme de aanleg ervan gezien als een heilige daad
Onder de koningen van het huis van de Achaemeniden werd aan de plattelandsbevolking die water wisten toe te voeren naar droge grond het vruchtgebruik over dat land geschonken tot in de vijfde generatie (Polybius, X 28.). Het is aan dit beleid van de Perzische koningen te danken dat het land van Iran nu nog is doortrokken met ondergrondse kanalen. Zonder dit waterstelsel zou een groot deel van het land niet meer dan een woestenij zijn.

Er bestaan traditionele methodes voor de aanleg van een qanat en meer geavanceerde methodes in de aanleg ervan. Men begint met het onderzoeken van een heuvel, liefst een waarvan het regenwater dat ervan afloopt in de grond schijnt te zinken. Er worden dan proefputten gemaakt om te zien of er onder de grond een natuurlijke ondoorlaatbare laag voor grondwater is die als aquifer kan dienen. Is die er en vangt deze voldoende water op dan kan er aan de aanleg van een zijdelings kanaal worden begonnen met op regelmatige afstanden, ongeveer 15 meter, een put die de qanat met het oppervlak verbindt.

Omdat het watertransport onder de grond plaatsvindt, is het verlies door verdamping gering en kan het water over aanzienlijke afstanden door de woestijn worden gevoerd naar een plek die voor landbouw geschikt is.
Op deze plek is goed te zien dat de eerste punt vlak onder de berg is gemaakt, en dat de nederzetting er landbouw kan bedrijven.
Er zouden in Iran meer dan 50.000 qanats zijn. Honderden dorpen en steden als Bam, Kashan en Mahan, zijn afhankelijk van qanats voor hun watervoorziening. De qanatbouwers komen uit voornamelijk Yazd.
In Yazd bevindt zich het Yazd Water Museum dat een goed inzicht (Engelse teksten) geeft in de aanleg en het onderhoud van het systeem. Tegenwoordig wordt er ook veel water opgepompt. Particulieren hebben soms hun eigen reservoir.