Αμερσφόρτ

 δήμος, διοίκηση δεύτερου επιπέδου, σχεδίαση μόνο ορίων

Το Αμερσφόρτ (ορθότερα Άμερσφοορτ (Amersfoort) είναι πόλη και έδρα δήμου της ολλανδικής επαρχίας της Ουτρέχτης. Ο δήμος έχει έκταση 63,78 χιλιόμετρα και πληθυσμό 149.653 κατοίκους (2012). Είναι η 2η σε πληθυσμό πόλη της επαρχίας και η 15η της Ολλανδίας. Θεωρείται το γεωγραφικό κέντρο της χώρας. Το Άμερσφοορτ είναι αναπτυσσόμενη πόλη, με οικονομία που βασίζεται στη βιομηχανία και στη βιοτεχνία, ενώ αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους σιδηροδρομικούς κόμβους της Ολλανδίας και σημαντικό στρατιωτικό κέντρο. Οι κάτοικοι ονομάζονται Άμερσφόορτερς (Amersfoorters). Η ονομασία της πόλης προέρχεται από τα επί μέρους συνθετικά Amer(s)+foort. Άμερ (Amer) ονομαζόταν παλαιότερα ο μικρός ποταμός Έιμ (Eem) που περνά μέσα από την πόλη. Αυτός σχηματιζόταν από τρία μικρότερα επί μέρους παρακλάδια (ρέματα) τα οποία, στο σημείο συμβολής τους, δημιουργούσαν ένα φυσικό πέρασμα/διάβαση (voorde). Έτσι, Άμερσφοορτ, σημαίνει στην κυριολεξία «διάβαση στον (ποταμό) Έιμ».
Οι πρώτοι άνθρωποι (κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες) φαίνεται να εγκαταστάθηκαν στην περιοχή ήδη από τη Μεσολιθική περίοδο, όπως αποδεικνύουν ανασκαφικά ευρήματα. Ίχνη οικισμών από τη Νεολιθική περίοδο, δεν έχουν ανακαλυφθεί έως σήμερα, αλλά διάφορα ευρήματα (π.χ. κούπες φαγητού) δείχνουν ότι, πιθανότατα, η κατοίκηση της περιοχής συνεχίστηκε. Αλλά και από τις Εποχές Χαλκού και Σιδήρου έχουν βρεθεί τάφοι σε λόφους όπως και ίχνη κατοίκησης.

Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή δεν φαίνεται να υπάρχουν ίχνη μόνιμης εγκατάστασης, παρά μόνον περιστασιακής.

Οι πρώτες αναφορές με το όνομα της πόλης έρχονται από το 1028, οπότε γίνεται λόγος για κάποιες εγκαταστάσεις αγροτών. Η στρατηγική θέση της περιοχής υπήρξε η αιτία που, η Επισκοπή της Ουτρέχτης, αποφάσισε να εκμεταλλευθεί την Κοιλάδα Χέλντερ (de Gelderse Vallei). Έτσι, αποφασίστηκε η επίσημη -με καταστατικό- δημιουργία οικισμού, γύρω στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα, στη θέση που σήμερα βρίσκεται η Εκκλησία του Αγ. Γεωργίου.
Πίνακας του 1864, όπου διακρίνονται τα σπίτια του Τείχους και ο Πύργος των Κλεφτών

Η πόλη απέκτησε Χάρτα Δικαιωμάτων το 1259, με τον χαρακτηρισμό της ως oppidum, δηλαδή οχυρό, οπότε κτίστηκαν τείχη και πύλες εισόδου. Οι αναφορές για τα τείχη έρχονται από τα τέλη του 13ου αιώνα (μήκος 1550 μέτρα και τάφροι γύρω από αυτά). Ίχνη από αυτά τα πρώτα τείχη, μπορεί κανείς να δει ακόμη και σήμερα, στο ιστορικό κέντρο της πόλης.

Το 1340, μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε τα μισά από τα οικοδομήματα της πόλης. Το 1380 άρχισε η ανέγερση νέου τείχους που ολοκληρώθηκε το 1450. Είχε συνολικό μήκος 2850 μέτρων και, σχεδόν, τριπλασίασε το εμβαδόν της οχυρωμένης πόλης. Τότε κτίστηκαν και οι σπουδαιότερες πύλες του Άμερσφοορτ, μερικές από τις οποίες υφίστανται μέχρι τις μέρες μας, αντίθετα με το τείχος του οποίου έχουν απομείνει λιγοστά σημεία από την αρχική κατασκευή. Πάντως, η σημερινή οικοδόμηση στην περιοχή του τότε υφισταμένου τείχους, ακολουθεί την αρχική του πορεία, όπως στην περιοχή Μύυρχάουζεν (de Muurhuizen) (=Σπίτια του Τείχους).

Κατά τον Μεσαίωνα η πόλη γνώρισε οικονομική άνθηση λόγω του ότι θεωρήθηκε «θαυματουργή πόλη» -εξ αιτίας ενός αγάλματος της Παναγίας- και, πλήθη κόσμου συνέρρεαν σ' αυτήν για προσκύνημα. Κατά τη διάρκεια του Ογδοηκονταετούς Πολέμου κατελήφθη από τις Συμμαχικές Πολιτείες (Staatsen) και, ένα χρόνο αργότερα από τους Ισπανούς. Το 1579 ανακαταλήφθηκε από τους Ολλανδούς και συμπεριελήφθη στην Ένωση της Ουτρέχτης. Η οικονομία της πόλης, όμως, γνώρισε κάμψη και ο πληθυσμός έμεινε στάσιμος, αφού μέχρι τον 19ο αιώνα το Άμερσφοορτ δεν ξεπέρασε τους 8.000 κατοίκους.

Το 1850, γκρέμισαν οι πολίτες μεγάλο μέρος των τειχών και των πυλών της πόλης και το οικοδομικό υλικό χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία δρόμων και πλατειών. Ευτυχώς, κατόπιν επέμβασης του Γουλιέλμου Β’ (Willem II) απεφεύχθη η κατεδάφιση τριών σημαντικών πυλών της πόλης (βλ. Πύλες) - υπάρχουν σήμερα - και μέρους των τειχών.

Η ανάπτυξη επέστρεψε μαζί με το σιδηρόδρομο, που ήλθε στην πόλη το 1863. Από τότε, το Άμερσφοορτ αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σιδηροδρομικούς κόμβους ολόκληρης της Ολλανδίας. Το 1870 αποφασίστηκε από την Κυβέρνηση, η πόλη να γίνει στρατιωτικό κέντρο, λόγω της παρουσίας σημαντικών πεδίων εκπαίδευσης στην περιοχή (Vlasakkers, Leusderheide), αλλά και των σιδηροδρομικών γραμμών που τη συνέδεαν με όλη τη χώρα. Τον Μάιο του 1940, οι αρχές της Ολλανδίας απεφάσισαν την εκκένωση μεγάλου μέρους της πόλης (43.000 κάτοικοι), λόγω των αναμενομένων μαχών στην περιοχή, εξαιτίας του χαρακτηρισμού του Άμερσφοορτ, ως υψίστης σημασίας στρατιωτική τοποθεσία. Τέσσερις μέρες μετά, οι κάτοικοι επέστρεψαν, αλλά την πόλη κατέλαβαν οι Γερμανοί και ίδρυσαν στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η εβραϊκή κοινότητα της πόλης αποδεκατίστηκε (περίπου 640 άνθρωποι).
Στη δεκαετία του ’70, αποφασίστηκε να «μειωθεί» ο συσχετισμός του Άμερσφοορτ με μία καθαρά στρατιωτική πόλη και να δοθεί βάρος σε άλλους τομείς. Πράγματι, σταδιακά άρχισαν να κλείνουν τα περισσότερα από τα στρατόπεδα της περιοχής, προς όφελος της οικιστικής δόμησης. Η πόλη έχει επεκταθεί αρκετά, νέες βιομηχανίες έχουν εγκατασταθεί, ενώ από τα κάποτε πολλά στρατόπεδα, σήμερα έχει απομείνει μόνον ένα. Η πόλη υπήρξε κατά τον Μεσαίωνα τόπος προσκυνήματος Καθολικών (bedevaartsoord) (βλ. ιστορία). Μετά τη Μεταρρύθμιση, όμως, άρχισε μία σταδιακή μετατόπιση του κυρίαρχου δόγματος προς τον Προτεσταντισμό, χωρίς να υπάρχει διάρρηξη των δεσμών με το ρωμαιοκαθολικισμό. Μετά τον χαρακτηρισμό της πόλης ως το σημαντικότερο στρατιωτικό κέντρο της Ολλανδίας και την έλευση πολλών μισθοφόρων στρατιωτών, ο προτεσταντικός χαρακτήρας της πόλης ενισχύθηκε περαιτέρω και, μόνο τα τελευταία 40 χρόνια με το κλείσιμο πολλών στρατοπέδων επήλθε κάποια ισορροπία. Παρά ταύτα, η πόλη θεωρείται προτεσταντική και αυτό φαίνεται και από τα πολλά εκκλησιαστικά ιδρύματα που υπηρετούν το συγκεκριμένο δόγμα, όπως το Γυμνάσιο των Ευαγγελιστών (de Evangelische Hogeschool).Επίσης υπάρχει και η Εβραϊκή Κοινότητα με τη Συναγωγή της, παρά τον αποδεκατισμό της κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.