Σκάλα

 πόλη  Προσθήκη κατηγορίας

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΚΑΛΑΣ
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Επιχειρώντας μια αναδρομή στο παρελθόν του τόπου μας η αναζήτηση μας θα μας οδηγήσει στους προϊστορικούς χρόνους.
Σε παλαιότατους χρόνους η περιοχή μας πρέπει να ήταν θάλασσα ή έλος που μεταβλήθηκε σιγά - σιγά, με την πάροδο των αιώνων σε προσχωσιγενή πεδιάδα. Έτσι, η πεδιάδα του Έλους είναι αποκλειστικό δημιούργημα του ποταμού Ευρώτα.
Ο Ευρώτας, πηγάζει από την Αρκαδία και διερχόμενος από την κοιλάδα της Σπάρτης, εκβάλλει στον Λακωνικό κόλπο. Όταν γίνονταν κυρίως μεγάλες πλημμύρες, ο Ευρώτας και άλλοι χείμαρροι - μεταξύ των οποίων και ο Βασιλοπόταμος - μετέφεραν σε βαθύτερα μέρη, στις στροφές και τις εκβολές του ποταμού σε μεγάλη ποσότητα διάφορα γαιώδη υλικά (άμμο, χαλίκια, πηλό κ.α.). Έτσι, η παραλία επεκτάθηκε και αυξήθηκε η ξηρά. Τα νέα εδάφη, εξάλλου, έγιναν ευφορώτατα.
Επιφανειακά ευρήματα αλλά και ευρήματα που προήλθαν από ανασκαφές απέδειξαν ότι η περιοχή μας κατοικήθηκε ήδη από την Νεολιθική Εποχή (6000 - 3000 π.χ.). Οι φορείς του Νεολιθικού και του επόμενου πρωτοελλαδικού πληθυσμού ήρθαν, όπως δείχνει η κατανομή των οικισμών, από την θάλασσα. Κατά την Νεολιθική εποχή, οι οικισμοί της Λακωνίας συγκεντρώνονται στις εύφορες πεδιάδες του Έλους και της Σπάρτης.
Οι συχνές πλημμύρες όμως του Ευρώτα δεν καθιστούσαν την πεδιάδα πρόσφορη για μόνιμη κατοίκηση, για αυτό και οι κάτοικοι προτίμησαν να εγκατασταθούν στους χαμηλούς λόφους που την περιβάλλουν. Εκεί ίδρυσαν μικρές πόλεις ή συνοικισμούς που διατηρήθηκαν και στην επόμενη εποχή της χαλκοκρατίας (3000 - 1100π·χ·)
Πιθανόν κατά την Πρωτοελλαδική (2800 - 1900 π.χ) ή την Μεσοελλαδική εποχή (1900 - 1600 π.χ) ιδρύθηκε και η πόλη Έλος όπως αποδεικνύεται από τα ευρήματα των ανασκαφών της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής με επικεφαλή το Λόρδο Ταΐηλορ το 1963, στον λόφο του Αγίου Στεφάνου (5χλμ από την Σκάλα, μεταξύ Σουλίου και Τρινήσων), τα οποία φυλάσσονται στο μουσείο Σπάρτης.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως όστρακα (πρωτοελλαδικής εποχής), όστρακα και αγγεία (μεσοελλαδικής εποχής), θεμέλια οικιών, οχυρωματικό τοίχος, τάφους (μυκηναϊκής εποχής 1600 - 1100 π.χ) κ.α. Τα άφθονα κεραμικά μάλιστα που βρέθηκαν δείχνουν ότι ο οικισμός είχε προχωρήσει -εκτός από τις αγροτικές ασχολίες- σε εμπορικές συναλλαγές με άλλα μέρη της Λακωνίας και τα Κύθηρα που κατέχονταν από τους Μινωίτες της Κρήτης. Ο ανασκαφέας ταυτίζει τον Άγιο Στέφανο με το ομηρικό Έλος.
Επίσης το 1930, στο χωριό Τσάσι, ανακαλύφθηκε τυχαία αρχαίος θολωτός τάφος εντός του οποίου βρέθηκαν πήλινα αγγεία και πιθάρια χρονολογούμενα στην πρωτοελλαδική εποχή. Σε κοντινούς λοφίσκους του ίδιου χωριού, βρέθηκαν αγγεία υστεροελλαδικής και κλασικής εποχής.
Άρα, η ακριβής θέση της πόλης Έλος δεν έχει καθοριστεί. Εκτός από τον Άγιο Στέφανο και το Τσάσι επισημάνθηκαν πολλές άλλες θέσεις όπως: του Αϊ-Στράτηγου (Αστέρι), του Βλαχιώτη, κ.α. Σύμφωνα με νεότερη εκδοχή το Έλος δεν ήταν ενιαία πόλη.
Κατά τους επόμενους αιώνες (υστεροελλαδική ή μυκηναϊκή εποχή) ήρθαν ειρηνικά - σύμφωνα με τον Ηρόδοτο - οι Αχαιοί στην Λακωνία, οι οποίοι γρήγορα αφομοιώθηκαν με τον ντόπιο πληθυσμό. Το Έλος υπήρξε σημαντικό κέντρο τους. Πρώτος οικιστής της περιοχής ήταν ο νεότερος γιος του Περσέα (βασιλιά της Τίρυνθας και ιδρυτή των Μυκηνών) Έλιος, σύμφωνα με μια μυθική παράδοση που έφτανε μέχρι τα χρόνια του Στράβωνα και του Παυσανία. Από τον Έλιο έλαβε και την ονομασία Έλος.
Κατά τον Τρωικό Πόλεμο το Έλος ήταν σημαντική πόλη. Είχε γίνει το λιμάνι των Αμυκλών και το επίνειο όλης της κεντρικής Λακωνίας. Το «έφαλον πτολίεθρον Έλος» (δηλ. η παραθαλάσσια πόλη Έλος) είχε συμμετάσχει με δικά του πλοία στον Τρωικό πόλεμο (Ομήρου Ιλιάδα Β584) γεγονός που υποδηλώνει την οικονομική ευρωστία του.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

ΔΩΡΙΚΟΙ (ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΙ) ΧΡΟΝΟΙ

Μετά την κάθοδο των Δωριέων (1050 - 950 π.χ) οι Αχαιοί της Λακωνίας υποτάχθηκαν με ευκολία σε αυτούς και ιδρύθηκε το πανίσχυρο μετά δωρικό κράτος με πρωτεύουσα την Σπάρτη. Το Έλος προέβαλε σθεναρή αντίσταση στους Δωριείς. Οι αγώνες για την κατάληψη της πεδιάδας υπήρξαν μακρόχρονοι. Τελικά, το 770 π.χ τους υπέταξε ο βασιλιάς Αγις ή το 785 π.χ ο Αλκαμένης, ή, κατ' άλλους ιστορικούς ο Σόος. Η τιμωρία των κατοίκων του Έλους ήταν σκληρή. Αποτέλεσαν τους γνωστούς μας είλωτες. Οι είλωτες ήταν απόγονοι του υποδουλωμένου ντόπιου πληθυσμού {ετυμολογία: από την ρίζα —ελ του ρήματος αλίσκομαι και όχι από την πόλη Έλος). Ήταν δούλοι του δημοσίου και υπολογίζονταν σε 20 — 25 χιλιάδες κατά τον ιστορικό Πολύβιο. Για την επαγρύπνηση και παρακολούθηση των κατοίκων του Έλους (ειλώτων), οι Σπαρτιάτες είχαν ιδρύσει ειδικές φρουρές στα Τρίνησα. Το προϊόν της εύφορης κοιλάδας του Ευρώτα και του Έλους αποτελεί την οικονομική βάση του σπαρτιατικού κράτους: εξασφαλίζει την συντήρηση της τάξης των Σπαρτιατών οπλιτών. Η περιοχή του Έλους υπέστη πολλές και φοβερές καταστροφές κατά τους ιστορικούς χρόνους : από τους Αθηναίους με επικεφαλής τον Νικία που την λεηλάτησαν το 424 π.χ μετά την κατάληψη των Κυθήρων, (Θουκυδίδης Δ54), από τον σεισμό του 375 π.χ, από τον Επαμεινώνδα μετά την μάχη των Λεύκτρων το 369 π.χ (Ξενοφώντος Ελληνικά 2, 5, 34). ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (2ος αιώνας π.Χ. - 330 μ.Χ.)
Τη Ρωμαϊκή εποχή η πεδιάδα του Έλους λεηλατήθηκε από το Ρωμαίο στρατηγό Τίτο Φλαμινίνο (196 π.Χ.),ο οποίος με το στόλο του είχε καταπλεύσει στο Λακωνικό κόλπο.
Μετά την υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους (146 π.Χ.) η ειλωτεία καταργήθηκε.Τότε οι κάτοικοι της περιοχής κατόρθωσαν να συγκεντρωθούν σ' ένα μέρος καινά σχηματίσουν πολίχνη (χωριό).
Σε αντίθεση με τους άλλους Λάκωνες οι κάτοικοι του Έλους ,επειδή παρέμειναν μια υποτονική και υπανάπτυκτη αγροτική κοινωνία ,δε μπόρεσαν να συμμετάσχουν στο "Κοινό των Λακεδαιμονίων" και αργότερα στο "Κοινό των Ελευθερολακώνων".

Πολλά χρόνια μετά ,ο γεωγράφος Στράβων (64π.Χ.- 24μ.Χ.) βρήκε περιηγούμενος στην περιοχή μας: "τοποθεσία ελώδη και κώμη Έλος, που παλιότερα ήταν πόλη, όπως λέει ο Όμηρος" ενώ ο Παυσανίας (2ος μ.Χ. αιώνας ) αναφέρει ότι : "προχωρώντας κανείς από το Γύθειο τριάντα περίπου στάδια (=5.400 μ.) συναντά στη στεριά,αριστερά ,τα τείχη της λεγόμενης Τρινάσον, η οποία κάποτε ήταν οχυρό,νομίζω, κι όχι πόλη.Το όνομα προήλθε, πιστεύω, από τα νησάκια που βρίσκονται σ' αυτό το μέρος.Προχωρώντας από την Τρίνασο ογδόντα περίπου στάδια (= 14.400 μ.) συναντά κανείς τα ερείπια του Έλους ... Υπήρχε (στο παρελθόν) μια παραθαλάσσια πόλη,το Έλος... "
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (330μ.Χ.-1204 μ.Χ.)

Τα χρόνια αυτά δεν αναφέρεται πόλη Έλος , ίσως γιατί είχε ερημωθεί λόγω των ελών που υπήρχαν στην περιοχή και της ελονοσίας που μάστι­ζε τους κατοίκους.

Γύρω στον 6° αιώνα μ.Χ. ,στην αραιοκατοικημένη πλέον πεδιάδα , θα εγκατασταθούν Σλάβοι .Το Βυζαντινό κράτος ανέχτηκε ή ευνόησε την ειρηνική αυτή μετακίνηση μέσα στα εδάφη του, γιατί ο πληθυσμός των περιοχών Ήλιδος , Λακεδαιμόνιας και Έλους της Πελοποννήσου είχε αραιώσει επικίνδυνα λόγω του λοιμού των ετών 746-747 μ.Χ. Στην πεδιάδα του Έλους εγκαταστάθηκαν τα σλαβικά φύλα Εζερίτες και Μηλιγγοί ,αλλά μόνο στα ορεινά μέρη ως κτηνοτρόφοι (γι' αυτό δεν απαντώνται σλαβικά τοπωνύμια στην πεδιάδα). Οι Σλάβοι ,όχι μόνο δε συνέτειναν στον αφελληνισμό του ντόπιου πληθυσμού αλλά , αντίθετα , αφομοιώθηκαν απ' αυτούς. Επειδή όμως οι Σλάβοι δεν πειθαρχούσαν στο βυζαντινό κράτος , εκδιώχτηκαν και από την περιοχή του Έλους (από το Σταυράκιο πατρίκιο,783 μ.Χ.).
Η επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς ,όπου και το Έλος, μετά την ίδρυση των "θεμάτων" τον 7° και 8° αιώνα υπαγόταν στο θέμα της Πελοποννήσου, του οποίου ο στρατηγός διοικητής είχε έδρα την Κόρινθο.
Οι κάτοικοι της πεδιάδας του Έλους δεν είχαν τα βυζαντινά χρόνια όλοι ασπασθεί το χριστιανισμό. Ο αυτοκράτορας όμως Βασίλειος ο Μακεδών (867-886 μ.Χ.) επέβαλε τον αναγκαστικό εκχριστιανισμό στους κατοίκους της Μάνης και της χερσονήσου του Μαλέα που ήταν ειδωλολάτρες. Το γεγονός αυτό και η απομάκρυνση των Σλάβων είχαν σαν αποτέλεσμα να ενισχυθεί ο ντόπιος πληθυσμός.
Έτσι, κατά το 10ο αιώνα μ.Χ., η πόλη του Έλους υπάρχει σαν πόλη ελληνική, στην οποία μάλιστα λειτουργούσε η ανεξάρτητη Επισκοπή Έλους.
Κατά τους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες (11ος -12ος) χρονολο­γούνται και οι βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής :Άγιος Γεώργιος (Πανηγυρίστρα ),ρυθμού σταυροειδούς με τρούλο, Παλαιομονάστηρο (Βρονταμάς),τρισυπόστατος ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου στον Άγιο Νικόλαο και στο μεγαλομάρτυρα Νικήτα και Αγία Κυριακή, Άγιος Νικόλαος, Άγιος Δημήτριος (στη Σκάλα).

ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ (1204-1262)

Η Πελοπόννησος, μετά την άλωση της Κων/πολης από τους Φράγκους (1204), παραχωρήθηκε στον Ιταλό ηγεμόνα Βονιφάτιο Μομφερατικό. Χωρίστηκε σε δώδεκα μεγάλες βαρονίες (τοπαρχίες). Μία απ' αυτές ήταν το Γεράκι, στο οποίο υπαγόταν και η πεδιάδα του Έλους. Διοικούνταν από το Γάλλο βαρώνο Γουίδωνα ντε Νιβελέ (Guy de Nivelet) μεταξύ των ετών 1204 ή 1209 ως 1262.
Και άλλοι Φράγκοι όμως διεκδικούσαν και εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της Πελοποννήσου: ό Γοδεφρείδος Βιλεαρδουινός (1210-1218), ο γιος του Γοδεφρείδος Β'και ο αδερφός του Γουλιέλμος Βιλεαρδουινός ( 1246-1278 ).
Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας η πεδιάδα του Έλους γνώρισε τις επιδρομές των Τσακώνων, κατο/κων της Κυνουρίας ,οι οποίοι εξεγέρθηκαν το 1210 εναντίον των Φράγκων. Μετά από αρκετά χρόνια προσπάθειας τους αντιμετώπισε αποτελεσματικά ο Γουλιέλμος Βιλεαρδουινός.
Ο τελευταίος κυριεύει τη Μονεμβασία (1248 ) και χτίζει το Μυστρά.
Στην Πελοπόννησο όμως κατά τα χρόνια της Φραγκοκρατίας υπήρχαν και βενετικές κτήσεις. Οι Βενετοί ,λαός εμπόρων , ενδιαφέρθηκαν να πάρουν στην κατοχή τους επίκαιρες θέσεις για τη ναυσιπλοΐα τους, παρά μεγάλες εκτάσεις. Έτσι, κατέλαβαν περιοχές της νότιας κυρίως Πελοπον­νήσου , κατάλληλες για εμπορικούς σταθμούς. Οι Βενετοί σύντομα επισήμαναν την προνομιούχο θέση μιας περιοχής στο κέντρο της πεδιάδας, δίπλα στο ποτάμι. Στην περιοχή αυτή δόθηκε το λατινογενές όνομα Scala ( συνώνυμο στην ελληνική με τις λέξεις : κλίμακα, αποβάθρα ,επίνειο,εμπορείο ) επειδή οι Βενετοί είχαν κατασκευάσει στη θέση "Αη Γιαννάκης "ορμίσκο (λιμανάκι). Το έργο αυτό ήταν σημαντικό για την εποχή του και για την ανάπτυξη της περιοχής. Με τη διευθέτηση, δηλαδή, και τη διαπλάτυνση της κοίτης του Βασιλοποτάμου έγινε δυνατή η ανάπλευση μικρών πλοιαρίων, τα οποία εισέρχονταν από το λιμανάκι στις εκβολές του ποταμού ως επάνω στο χωριό. Το λιμανάκι αυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα χρησίμευε ως εμπορικός - εξαγωγικός σταθμός των προϊόντων της Λακωνίας και ως επίνειο των χωριών της πεδιάδας του Έλους , του Γερακίου και του Μυστρά. Επίσης διευκόλυνε και τη διακίνηση των επιβατών των παραπάνω περιοχών.
Στη μάχη της Πελαγονίας (1259) όμως, ο Φράγκος ηγεμόνας Γουλιέλ­μος Βιλεαρδουινός αιχμαλωτίστηκε από το Μιχαήλ Παλαιολόγο ,Για ν' απελευθερωθεί, του παραχώρησε τα φρούρια της Μονεμβασίας ,της Μαί-νης και του Μυστρά (1262). Έτσι, ιδρύθηκε το δεσποτάτο του Μυστρά από το Μιχαήλ Παλαιολόγο, μετέπειτα αυτοκράτορα του Βυζαντίου, το οποίο περιελάμβανε τα παραπάνω φρούρια. Το φέουδο του Γερακίου μαζί με τη Σκάλα, επίσης περιήλθε στα χέρια του Μιχαήλ Παλαιολόγου.

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (1262-1453)

Την περίοδο αυτή η ύπαρξη της ισχυρής πόλης της Μονεμβασίας και του δεσποτάτου του Μυστρά προσέφεραν στην πεδιάδα του Έλους συνθήκες ασφάλειας και ειρήνης , οι οποίες ευνόησαν την ανάπτυξη της (μόνιμη εγκατάσταση κατοίκων ,αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών, ανάπτυξη εμπορίου).Γενικά, τα μεταβυζαντινά χρόνια ήταν για τους κατοίκους της περιοχής μας από τις ευτυχέστερες περιόδους της ιστορίας τους.
Κατά τους χρόνους αυτούς ,επομένως, εδραιώνονται οι σημερινοί οικισμοί της πεδιάδας.
Έτσι, ο αρχικός οικισμός της Σκάλας βρισκόταν στο βόρειο τμήμα της πόλης γύρω από ένα ύψωμα οχυρό από τη φύση, όπου ήταν χτισμένο ένα πυργοειδές κτίριο, η Βίγλα(=παρατηρητήριο).Η επιλογή του τόπου και η ύπαρξη της Βίγλας μαρτυρούν ότι η Σκάλα αποτελούσε - εκτός από εμπορικό και αγροτικό - και στρατιωτικό κέντρο. Από τη Βίγλα δηλαδή, κατασκοπεύονταν οι χερσαίοι δρόμοι επικοινωνίας της Λακωνικής αλλά και η θαλάσσια κίνηση στο Λακωνικό κόλπο. Κάτω από τη Βίγλα υπήρχε ένας μεγάλος χώρος που αποτελούσε την πλατεία του χωριού. Κοντά στην πλατεία (κατά τους ίδιους χρόνους ) χτίστηκε και ο ενοριακός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Αργότερα το χωριό επεκτάθηκε προς τις όχθες του ποταμού Ευρώτα και του Βασιλοπόταμου καταλαμβάνοντας κεντρική θέση στην πεδιάδα.
Αλλά και η ίδρυση του χωριού Τσάσι χρονολογείται στα υστεροβυζαντινά χρόνια. Το όνομα του το οφείλει στο χωροδεσπότη Τσάσι, ο οποίος απέκτησε την περιοχή με το σύστημα των "προ-νοιών". Οι πρόνοιες ήταν στρατιωτικά κτήματα που παρέχονταν σε ισχυρούς άρχοντες ή ντόπιους Πελοποννήσιους με σκοπό τον αποικισμό μιας περιοχής.
Με τον ίδιο τρόπο και τα ίδια χρόνια ιδρύθηκε και το χωριό Φιλίσι. Ο χωροδεσπότης Φιλίσσης του έδωσε το όνομα του.
Μεταξύ των ετών 1407-1443 ο δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Β Παλαιολόγος έδωσε άδεια να εγκατασταθούν στη Λακωνία Αλβανοί. Εγκαταστάθηκαν σε ορεινά μέρη και σε λόφους γύρω από την πεδιάδα του Έλους, όπως μαρτυρούν τοπωνύμια που σώζονται μέχρι σήμερα (π.χ. Ταβέρνιζα ). Όσοι Αλβανοί εγκαταστάθηκαν στην πεδιάδα αφομοιώθηκαν από τους ντόπιους και εξελληνίστηκαν, γι' αυτό και δε διασώθηκε κανένα αλβανικό τοπωνύμιο σε θέση
την πεδιάδα.
Α ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (1461- 1685)

Μετά τη άλωση της Κων\πολης (1453), η κατάκτηση από τους Τούρκους των άλλων περιοχών του Βυζαντίου ,που ήταν ακόμη ανεξάρτητες ή βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία Λατίνων , ήταν ζήτημα χρόνου.
Ως το 1460 ολοκληρώθηκε και η κατάκτηση της Πελοποννήσου .Η περιοχή του Έλους περιήλθε στην τουρκική κυριαρχία το 1461. Το 1463 όμως ,οι Ενετοί παρακίνησαν τους Έλληνες της Πελοποννήσου σε εξέγερση εναντίον των Τούρκων. Τότε ο σουλτάνος Μωάμεθ Β' παραχώρησε ως δώρο το τιμάριο του Έλους στον αρχηγό των Μανιατών Κροκόδειλο Κλαδά. Εκείνος δε δέχτηκε την προσφορά αλλά συμμάχησε με τους Ενετούς εναντίον των Τούρκων.
Η Τουρκοκρατία βρήκε την πεδιάδα αρκετά πυκνοκατοικημένη και ευημερούσα .Αυτή την εποχή ιδρύθηκαν τα χωριά Αλαήμπεη , Σεΰδαλή (τούρκικες ονομασίες ) και Λεήμονας (από την εκκλησία Άγιος Παντελεήμονας η ονομασία ).Επίσης , χτίστηκε ο ναός των Γενεθλίων της Θεοτόκου στο Τσάσι από τον επίσκοπο Έλους Διονύσιο Λιτζίκα το 1640.
Ολόκληρη η επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς ανήκε στο Βιλαέτι της Μονεμβασίας. Τα εύφορα μέρη της πεδιάδας, εξάλλου , σύμφωνα με τον τουρκικό νόμο, παραχωρήθηκαν στους σπαχήδες (=Τούρκους στρατιωτικούς αξιωματούχους των επαρχιών ) ενώ τα λιγότερο εύφορα στους υπόλοιπους Τούρκους. Ακόμη και η σουλτάνα κατείχε τα χωριά του Έλους Δουραλή, Πρίνικο και Τσάσι καθώς και τα ιχθυοτροφεία της περιοχής .Τα άγονα και βαλτώδη εδάφη παρέμειναν στους χριστιανούς. Ακόμη και αυτή όμως η ελάχιστη γη με τον καιρό περιήλθε στα χέρια των Τούρκων ( ως αντάλλαγμα χρεών ,υποθηκών και τιμωριών των χριστιανών).

ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ (1685 -1715 )

Η ανάκτηση της Πελοποννήσου από τη Βενετία, που διήρκεσε τριάντα χρόνια ( 1685 - 1715 ) , είχε παροδικές μόνο συνέπειες στην οικονομική και κοινωνική εξέλιξη του τόπου, αν και θεωρείται εποχή ανάπαυλας και ανακούφισης από τη βαρβαρότητα των Τούρκων.
Οι Ενετοί φρόντισαν για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας ,της βιοτεχνίας και του εμπορίου.
Η περιοχή του Έλους υπαγόταν στο Γενικό Προβλεπτή που είχε έδρα τη Μονεμβασία. Η πεδιάδα του Έλους αποτελούσε ένα ξεχωριστό territorio (=επαρχία ) με την ακόλουθη πληθυσμιακή σύνθεση , όπως φαίνεται από την απογραφή του Ενετού Grimani το 1700:

Πίνακας 1

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ) ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΔΙΑΔΑΣ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟ 1700 ΧΩΡΙΑ__ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ_ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Vrontama 41 119
Muressi e Felizzi 20 98
Gramella 25 121
Allabei 9 40
Zassi 40 157
Sedagli 21 111
Scalla 61 219
Leimona 43 156
Πηγή: Κουτσογιαννόπουλου
Γ.Δ. «Η Μονεμβασία και η ενδοχώρα της»,τομ.

Β' ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (1715-1821)

Τα χρόνια αυτά η Σκάλα ξέπεσε σε μικρή κωμόπολη (με σημασία βέβαια μεγαλύτερη των άλλων χωριών) επειδή το ενετικό έργο, λόγω της παραμέλησης του και των πλημμύρων, καταστράφηκε. Έτσι, η Σκάλα αποκόπηκε και από την θαλάσσια επικοινωνία εφ' όσον από την ξηρά δεν συνδεόταν τότε, όπως σήμερα, με την Μονεμβασία και την Σπάρτη γιατί η κεντρική οδός Μονεμβασίας - Σπάρτης διερχόταν μέσω Σκούρας - Γράμμουσας - Μυρτιάς - Βλαχιώτη - Απιδιάς κ.λ.π.
Μετά το 1700 μ.χ, κατά καιρούς, η Σκάλα υπήρξε έδρα της Επισκοπής Έλους και ο Ναός της Μεταμόρφωσης τότε ήταν επισκοπικός Ναός. Η Επισκοπή Έλους διατηρήθηκε σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας και άλλοτε είχε έδρα τη Σκάλα, άλλοτε το Γεράκι και άλλοτε το Φιλίσι. Το έτος 1800 κτίστηκε ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Φιλίσι από τον Επίσκοπο Έλους Κύριλλο.
Ωστόσο, η κατάσταση την περίοδο της δεύτερης Τουρκοκρατίας, ήταν ηπιότερη και δεν σημειώθηκαν πράξεις βαρβαρότητας. Εξάλλου, ελάχιστοι Τούρκοι διέμεναν στην πεδιάδα και σε ορισμένα χωριά μόνο. Παρατηρήθηκε μάλιστα και το αξιοσημείωτο φαινόμενο οι Τούρκοι της πεδιάδας να έχουν σχεδόν εξελληνιστεί, αφού χρησιμοποιούσαν την Ελληνική γλώσσα.
Παρόλα τα παραπάνω, δεν έλειψε ,η δράση ονομαστών κλεφτών. Μετά την αποτυχία όμως της Επανάστασης των Ορλώφ (Ορλωφικά, 1770) περίπου 12.000 Αλβανοί (που είχαν διαταχθεί από τον Σουλτάνο να καταστείλουν την εξέγερση) παρέμειναν για εννέα χρόνια, ρήμαξαν κυριολεκτικά και αιματοκύλισαν την πεδιάδα του Έλους (αλλά και άλλοι, σύνολο 50.000, ολόκληρη την Πελοπόννησο). Πολλοί κάτοικοι της περιοχής που εξετάζουμε κατέφυγαν για να γλιτώσουν στα Κύθηρα (υπό Αγγλική Κατοχή), στην Άνδρο και άλλα νησιά του Αιγαίου ή στην Ρωσία. Μόλις το 1779 η Πύλη κατόρθωσε με την βοήθεια Ελλήνων κλεφτών να τους εξοντώσει, αφού είχαν προξενήσει τεράστιες καταστροφές.
Αλλά και οι Μπέηδες της Μάνης εποφθαλμιούσαν την εύφορη πεδιάδα του Έλους και συνεχώς συγκρούονταν με τους Τούρκους που κατείχαν την περιοχή.
Η προετοιμασία της Επανάστασης κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν άφησε αδιάφορους τους κάτοικους της πεδιάδας. Πολλοί μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία. Ανάμεσα τους ο Επίσκοπος Έλους, Άνθιμος Σκαλιστήρης, ο οποίος, εκτός των άλλων, έστελνε κρυφά το νίτρο, που εξαγόταν από τα ορυχεία του Φιλησίου, στους μπαρουτόμύλους των Αφών Σπηλιωτόπουλων στην Δημητσάνα για την παρασκευή πυρίτιδας. Ως αντάλλαγμα έπαιρνε έτοιμη πυρίτιδα και βόλια που έκρυβε σε μυστικές αποθήκες για τον αναμενόμενο Αγώνα. Κατά τα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια, η πληθυσμιακή σύνθεση των χωριών που εξετάζουμε

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ) ΧΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΔΙΑΔΑΣ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

ΧΩΡΙΟ ΚΑΤΟΙΚΟΙ

Σκάλα 250

Αλαήμπεη 10

Τσάσι 18

Φιλίσι 17

Γράμμουσα 21

Λεήμονάς 32

Σεϋδαλή 9 Πηγή: Κατσώρης Α.Δ «Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς, η άγνωστος χερσόν

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (1821 -1831)

Η εκκίνηση της Επανάστασης στην Καλαμάτα (21 Μαρτίου 1821), συνέβαλε και στην απελευθέρωση της περιοχής του Έλους, η οποία συγκαταλέγεται στις ελάχιστες περιοχές της Πελοποννήσου που από τις πρώτες ημέρες του Αγώνα κέρδισαν την ελευθερία τους. Μετά την επιτυχία του στρατηγικού τεχνάσματος του Αναγνωσταρά, οι Τούρκοι έντρομοι κατέφυγαν στο φρούριο της Μονεμβασίας.
Ο μεγάλος απελευθερωτικός Αγώνας του 1821 βρήκε τους κάτοικους του Έλους να μάχονται μαζί με άλλους Λάκωνες για να πάρουν από τους Τούρκους το κάστρο της Μονεμβασιάς (έπεσε στις 23/7/21).
Επίσης, οι κάτοικοι της πεδιάδας του Έλους έχοντας στο πλευρό τους τον Επίσκοπο Άνθιμο ο οποίος αφού προσέφερε πολλά στην Επανάσταση, πέθανε από τύφο μετά την άλωση της Τριπολιτσάς (Σεπτέμβρης του 1821) - πολέμησαν σε πολλές μάχες της Πελοποννήσου.
Η άφιξη του Ιμπραήμ στην Ελλάδα (1825) προξένησε μεγάλες καταστροφές : ο στρατός των Αιγυπτίων, αφού αποβιβάστηκε στα Τρίνησα και συνέτριψε την εκεί επί τρεις ημέρες απεγνωσμένη αντίσταση του αγωνιστή Κώστα Σουλιώτη - η οποία όμως έδωσε τον χρόνο στους κάτοικους των χωριών να καταφύγουν στα ψηλότερα χωριά του Πάρνωνα και να σωθούν - κατέκαυσε όλα τα χωριά της πεδιάδας του Έλους. Οι κάτοικοι μάλιστα της Γράμμουσας, κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ, κρύφτηκαν για να σωθούν στο σπήλαιο «Καταφύγι» κοντά στον καταρράκτη του Ευρώτα.
Τον Σεπτέμβριο του 1825, 400 (ή 300) κάτοικοι του Βρονταμά -γυναικόπαιδα και οπλισμένοι άντρες υπό την ηγεσία του παπα -Δημήτρη Παπαδημητρίου και του οπλαρχηγού Γιαννάκη Καραμπά -αντιστάθηκαν στο στρατό του Ιμπραήμ κλεισμένοι στο σπηλαιώδη τρισυπόστατο Ναό της Θεοτόκου, του Αγίου Νικολάου και του μεγαλομάρτυρα Νικήτα του 12ου αιώνα, γνωστό και ως Παλαιομονάστηρο. Στην αρχή αναχαίτισαν με επιτυχία όλες τις εφόδους των Αιγυπτίων. Στις 15 Σεπτεμβρίου όμως, οι Αιγύπτιοι πολιορκητές, αδυνατώντας να καταλάβουν τον οχυρό αυτό χώρο, ανατίναξαν τον λόφο - οροφή του μοναστηρίου και από το άνοιγμα ρίχνοντας κλαδιά, μπαρούτι και θειάφι και βάζοντας φωτιά, έκαψαν ζωντανούς ή θανάτωσαν με ασφυξία όλους τους έγκλειστους. Το ολοκαύτωμα του Παλαιομονάστηρο ου αποτελεί ένδοξη σελίδα της Ιστορίας μας ανάλογη των ολοκαυτωμάτων στο Κούγκι και στο Αρκάδι.
leimonitis.com/