Ruiny zamku Jelcz (Jelcz-Laskowice)

 ruiny  Dodaj kategorię

Na skraju miejscowości, w zakolach Odry, na wyspie, znajdują się ruiny książęcego zamku, do którego po deszczach dojście jest utrudnione. Pierwotnie stał w tym miejscu myśliwski dwór książąt wrocławskich, wspominany między 1232 a 1268 r. Od około 1329 r. zamek z dobrami był nadawany rycerskim rodom jako książęce lenno. Od roku 1433 majątek stał się własnością Konrada IV, księcia oleśnickiego i biskupa wrocławskiego, w latach 1433–1507 zaś należał do rodziny von Kottulinski.
Zamek został zbudowany z cegły, wraz z piwnicami. Był założeniem trójskrzydłowym, na planie kwadratu, z dziedzińcem, otoczony bastionowymi fortyfikacjami, zniszczonymi po 1889 roku. W XIV wieku (ok. 1380 r.) zbudowano skrzydło zachodnie, prawdopodobnie w całości podpiwniczone. Południowe powstało w następnej kolejności. Najstarszy dwór książęcy składał się także z zabudowań gospodarczych, kuchni i być może kaplicy. Całość była otoczona drewniano-ziemnym wałem. Najstarszą częścią zamku było skrzydło północne, z którego najlepiej zachowała się właśnie część zachodnia. W dobrym stanie były także mury parteru, częściowo fragmenty kolebkowo sklepionych piwnic, m.in. piwnica pod zachodnią salą, z dwoma oknami. Zachowały się niektóre otwory drzwiowe, ale bez elementów kamieniarki, której fragmenty walają się po pobliskich krzakach.
Dom północny był dawniej jednotraktowym, wolno stojącym budynkiem, zbudowanym w XIII w., o wymiarach 11,6 × 27,6 m. Jego fundamenty zbudowano z polnych kamieni, a ściany z cegieł.

Z zachowanego przyziemia można zrekonstruować wygląd budynku. Był on zatem trójdzielny, z sienią do której wejście prowadziło od południa. Z lewej strony sieni było pomieszczenie wsparte na filarze, z prawej – duża sala bez filara. Podczas badań archeologicznych, w końcu lat 70. ub. wieku, odkryto wschodnią salę, z której zachowała się zachodnia ściana, pozostałe mury natomiast tylko do wysokości parapetów w oknach przyziemia.
13 maja 1508 r. stary zamek kupił i dziesięć lat później przebudował go uszlachcony mieszczanin wrocławski Conrad i Sauermann (von Saurma), w którego rodzinie majątek pozostał aż do naszego wieku. Nowy właściciel przystosował obiekt, będącym dotychczas zamkiem obronnym, do celów mieszkalnych. Zbudowano wtedy, być może, krużganki wokół dziedzińca, w 1518 roku zaś strzelnice, które wzmocnić miały główny wjazd do zamku.
W wieku XVI na terenie zamku znajdowały się cztery izby, których ściany były wyłożone malowanymi tkaninami, pokój gościnny, biblioteka i zbrojownia z archiwum. Kolejnym właścicielem ruin zamkowych był Johannes hr. von Saurma, baron von und zu der Jeltsch, szambelan królewski, członek Izby Panów. 7 kwietnia zamek został zniszczony przez pożar, po którym Walenty Saebisch opracował projekt odbudowy. Zamierzał w nim zmodernizować umocnienia, ale pomysł nie został zrealizowany.
W roku 1634 zamek został opanowany przez wojska saskie, w 1641 r. przez cesarskie, w latach 1646–1648 zaś przez szwedzkie. Dwa lata później właściciele przenieśli się do pobliskich Laskowic. W południowo-wschodnim narożniku znajdowała się wieloboczna wieżyczka, zbudowana w początkach XVII w. Wtedy też zamek został otoczony umocnieniami, przekształconymi i rozbudowanymi o bastiony podczas wojny trzydziestoletniej. W roku 1643 na terenie zamkowych ruin, w miejscu południowego skrzydła, powstał dwukondygnacyjny browar, będący do 1655 r. jedynym budynkiem nakrytym dachem.
Prawdopodobnie północne skrzydło dostosowano w późniejszym okresie do celów mieszkaniowych. Zamieszkał tu bowiem dzierżawca browaru. W połowie XVIII w. Skrzydło to, jednokondygnacyjne, składało się z trzech salonów: kominkowego, zielonego i czerwonego oraz sypialni i jadalni.
Na początku ubiegłego wieku na terenie zamku prowadzono prace budowlane. Stare mury wygładzono, wykonano nowe wejścia, od północy dobudowano nowe budynki, całość prawdopodobnie otynkowano.

W roku 1816 nad budynkiem mieszkalnym postawiono drewnianą wieżę widokową. Znajdowała się tu także gorzelnia wraz z wyszynkiem. Zamkowy browar funkcjonował do końca ubiegłego wieku. Niestety, w latach 1890–1920 wysadzono w powietrze zabudowania wyspy, wraz z browarem i pozostałościami zamku.
Źródło – Nieoficjalna strona miasta Jelcz-Laskowice