Bistrički Grad (Ливно)

 утврђење  Add category

 Upload a photo

Bistrički grad je naziv jedne od prvih urbanih cjelina na području današnjeg grada Livna. Kako je to prvo pravo ljudsko naselje bilo smješteno na izvoru rijeke Bistrice, odakle se kao naselje postepeno i širi, dobilo je naziv Bistrički grad. Naselje je nastalo tokom ili iza dolaska Slavena u livanjski kraj, a razvilo se tokom srednjeg vijeka i u periodu vladavine bosanskih kraljeva, koji su svoje utvrde sagradili upravo oko izvora rijeke Bistrice, na Dumanu. Dolaskom Osmanlija Bistrički grad se širi padinama brda Bašajkovca prema istoku/sjeveroistoku, gdje nastaje karakteristična bosanska čaršija sa svim tipičnim elementima tog vremena. Kao historijska cjelina Bistrički grad odnosno čitava cjelina Starog grada Livna stavljena je u julu 2004. pod zaštitu države i proglašena nacionalnim spomenikom.
www.wikiwand.com/bs/Bistri%C4%8Dki_grad
Livanjsko polje je u prahistorijskom i antičkom dobu bilo naseljeno ilirskim plemenom Delmata. O dobroj naseljenosti kraja svjedoči 41 prahistorjska gradina, od kojih je njih 10 bilo korišteno i u rimsko doba. Na području grada Livna i u njegovoj neposrednoj okolini nalazi se nekoliko prahistorijskih gradina na lokalitetima: Kasalov gradac(1), Teber(2), u Zastinju je konstatirano oko 30 tumula(3), te Gradinica i Velika gradina sa kasnoantičkom utvrdom u Velikom Kabliću. Po osnivanju rimske provincije Dalmacije, kojoj je pripadala skoro sva teritorija današnje Bosne i Hercegovine, Rimljani su oko 20. godine I vijeka n.e. sagradili veliku i važnu cestu Salona - Servitium. Njena trasa je vodila kroz Livanjsko polje na kojem su uspostavljene putne stanice Pelva, locirana u Lištane i Bariduo u Livno(4). Ispod prahistorijskih gradina nastavio se život u antičko i kasnoantičko doba, o čemu svjedoči bogat arheološki materijal od I-VI vijeka razasut po mnogim mjestima Livanjskog polja(5). U samom Livnu ispod Atlagića tabije nađene su 1909. godine cijevi rimskog vodovoda(6).
U srednjovjekovnim historijskim izvorima župa Livno se prvi put spominje 28. IX 892. za vrijeme vladavine hrvatskog kneza Mutimira. Među svjedocima darovnice splitskoj nadbiskupiji crkve sv. Jurja u Putalju, nalazi se i Zelimiro, iupano Cleunae(7).
Konstantin Porfirogenet sredinom X vijeka u 30. i 31. poglavlju Spisa o narodina dijeli zemlju Hrvata na 11 župa, među kojima se nalazi i Livanjska župa ή χλεβίανα(8), a među gradovima pokrštene Hrvatske spominje τό χλεβ ενα(9). U crkvenom pogledu Livansjka župa bila je u sastavu splitske nadbiskupije, što je dokumnetirano raznim poveljama 1045- 1207 godine(10).
Početkomm XIV vijeka livanjskom župom upravljaju sinovi hrvatskog bana Pavla Šubića: Mladen, Juraj, Pavao i Grgur, koji se 1301. nazivaju knezovi Tropolja, Livna i Cetine Trium camporum, Hliune et de Cetina comitibus. Po padu bana Mladena II Šubića gospodari Livna su sinovi vojvode Mihovilovića, koji su učestvovali u svrgavanju bana Mladena.
Godine 1326. livanjska župa prelazi iz hrvatske državne teritorije pod vlast bana Stjepana II Kotromanića i zajedno sa Glamočem i duvanjskom župom sačinjava oblast Završje ili Zapadne strane. Iz tog vremena spominju se sinovi nekog Galeše ili Galešići. Magnus vojvoda Vladislav Galešić bio je u oktobru 1332. u pratnji bana Stjepana II u Dubrovniku. Mihovilovići i Galešići su iz poznatog velikaškog roda Hlivnjana Čubranovića(11).
Ludovik I Anžuvinac (1342-1382) u nastojanju da povrati nekadašnje hrvatske župe i gradove, primorao je 1356. godine Grgura Galešića da mu ustupi grad Bistricu u Livanjskoj župi, a za uzvrat mu je darivao “kraljevsku zemlju Čavu u Slavoniji”. U dokumentu koji se odnosi na ovaj potez kralja Ludovika I, prvi puta se pominje Bistrički grad. Poslije smrti Ludovika I bosanski kralj Tvrtko I je, nešto prije 1387. godine, prisajedinio grad i livanjsku župu koja je ostala u vlasti bosanskih kraljeva do 1463, osim u periodu od 1400. godine kada ju je kralj Ostoja darovao vojvodi Stjepanu Vukčiću Hrvatiniću i njegovom sinu Balši “grad Livno sa posjedima koji mu pripadaju u livanjskoj župi, ne dajući baštine drugih”(12).
U XIV vijeku postojao je u Livnu i franjevački samostan koji se spominje u popisu franjevačkih samostana u bosanskoj vikariji sačinjenom 1375. godine.
Poslije smrti Hrvoja Vukčića, kao kastelan Bistrice spominje se 1416. godine Micatius de Ragusio.
Tokom XV vijeka u Livnu izdaju povelje kraljevi Tvrtko II (1430, 1436) i Tomaš (1444, 1499. godine).
U srednjovjekovnim historijskim izvorima sa područja Završja javlja jedino mjesto Livno u vezi sa trgovcima i ostalim putnicima iz Dalmacije ili Dubrovnika, koji su se tu zadržavali na putu iz Splita u Uskoplje ili u područje privredno i trgovački razvijene predjele centralne Bosne. Dokumenti iz Dubrovačkog arhiva su iz prve polovine XV vijeka i odnose se uglavnom na testamente Dubrovčana samostanu u Livnu.(13)
Prvi put Osmanlije su osvojile grad Livno 1463. godine, ali ga ubrzo gube, pošto je uslijedila protivofanziva Mađara i Mlečana. Vladislav Hercegović, najstariji sin Hercega Stjepana, je pomogao vojnu akciju kralja Matijaša. Među ostalim gradovima i teritorijama, Vladislav je osvojio od Osmanija i Livno. Kralj Matija mu za te zasluge u decembru 1463. godine daruje gradove koje je osvojio, pa tako i livanjsku župu i grad. Iz jednog dokumenta se vidi da njima još do augusta 1466. godine gospodari Vladislav, a smjenjuje ga Ivaniš Vlatković koji je tada zauzeo Livno i potpisuje se kao vozvoda terrae Humie et de Hliuna(14). U defteru (popisu) iz 1469. godine popisan je grad Hum, što znači da su tada Osmanlije držale dio livanjske nahije. Ne zna se tačno kada je osvojeno Livno. Prvi put se javlja u defteru iz 1485. godine i od tada je ostalo pod osmanskom vlašću sve do 1878. godine. Šabanović ipak misli da je Livno moralo biti znatno prije osvojeno, negdje u sedmoj deceniji XV vijeka, jer je nahija Livno 1485. godine prenesena iz carskog u sandžakbegov has.(15)
U mirovnom ugovoru 1503. godine Livno je pripalo bosanskom vilajetu. Drugi put se nahija Livno spominje 1516. godine u sastavu kadiluka Neretva u kojem ostaje sve do 1528, kada je pripojena Skradinskom kadiluku u kojem je ostala do pretkraj XVII vijeka. U popisu iz iste godine Livno je označeno kao varoš sa 65 popisanih domaćinstava. Već u popisu iz 1528. godine popisane su tri mahale sa 91 kućom, 57 neoženjenih, džamijom Džumanušom i mesdžidom Hamze Ljubunčića. Mahale, džamija i mesdžid nalazile su se izvan tvrđave(16). U tih dvanaest godina od 1516. do 1528. godine granice su se pomjerile na zapad, pa Livno više nije bilo pogranično mjesto, ali i dalje ima veliki strateški i komunikacijki značaj.
U tom periodu Osmanlije su bili u stalnoj ofanzivi prema kontinentalnom dijelu Dalmacije. Godine 1537. osvojen je grad Klis i osnovan Kliški sandžak u čiji je sastav ušla i livanjska nahija. Zvanični centar sandžaka je bio u Klisu, ali su njegovi sandžak-bezi najviše stolovali u Livnu. Od sredine XVI vijeka Livno se naglo razvijalo, jer je bilo stvarno vojno-političko, kao i administrativno sjedište. Stoga je u Livno preneseno i sjedište skradinskog kadiluka, a Livanjska nahija je postala centralna nahija navedenog kadiluka i cijelog Kliškog sandžaka. Godine 1550. popisano je 244 domaćinstva i 174 neoženjenih, 1574. g. 653 domaćinstva, a 1604 .g. 452 domaćinstva i 30 neoženjenih.
U Livnu je 1530. godine smještena posada od 25 vojnika timarlija kojom su zapovijedali dizdar i njegov pomoćnik. U posadi su bili vratar (iz reda topdžija) i jedan topdžija, te po jedan hambardžija i zidar. Zauzećem Klisa 1537. godine i pri uspostavljanju Kliškog sandžaka, livanjska tvrđava se nalazila u dubini krajine i, kao sve tvrđave slične pozicije, imala tobdžije i džebedžije (oružarnike) čija je služba uvedena u Livnu iste godine(17). Za vrijeme Kandijskog rata (1645-1669) Mlečani su zauzeli Klis 1646. godine, kao i veći dio teritorije Kliškog sandžaka. Tada je sjedište ovog sandžaka preneseno i službeno u Livno. U drugoj polovini XVII vijeka česti su napadi neredovnih četa i haračlija. Morejski rat (1684-1699) završio se mirom u Sremskim Karlovcima, kojim je određena nova granična linija mletačke Dalmacije prema Otomanskom carstvu. Granica se protezala od Knina, preko Vrlike, Sinja, Zadvarja, Vrgorca do Gabele. Tokom pomenutog rata neregularne čete domaćeg stanovništva pod venecijanskom upravom, upadale su u pogranične krajeve Otomanskog carstva, tj. u zapadnu Bosnu i Hercegovinu, Duvno, Livno, Glamoč, Skoplje i Ramu.
Prije 1691. godine Livno postaje sjedište livanjske kapetanije, ali se ne može približno odrediti kada je ona nastala (Kreševljaković, 1991, 123). Livanjski kapetani bili su iz triju dobro poznatih livanjskih feudalnih porodica: u XVII vijeku do 1711. godine iz porodice Atlagića, od 1711. do 1736. Ljubunčići. Njih nasljeđuju sve do 1836. godine Firdusi(18).
Rat između Venecije i Otomanskog carstva (1714-1718) završio se Požarevačkim mirom. Uspostavljena je nova granica između mletačke Dalmacije i Otomanskog carstva koja ostaje sve do pada Mletačke republike 1797.godine. Ta granična linija i danas dijeli republiku Hrvatsku od Bosne i Hercegovine. U XIX vijeku Livno je centar kadiluka, pripadalo je Travničkom sandžaku kao srez i kadiluk. Nakon posljednje administrativne reorganizacije u Osmanskom carstvu murdirluk (srez) Livno pripadao je travničkom kajmakaluku (okrugu). Nakon otpora Livnjaka, vojvoda Vilim Würtemberg je 28.IX 1878. godine osvojio Livno. Od tada utvrđenje gubi strateški značaj.
kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=...