زیارتگاه خالد نبی

 islam (en), pilgrimage (en)

موقعیت جغرافیایی گورستان و زیارتگاه خالد نبی [ویرایش]

مجموعه گورستان و زیارتگاه خالد نبی در یک منطقه کوهستانی و در فاصله ۹۰ کیلو متری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس و ۵۵ کیلو متری شمال شرق شهرستان کلاله و ۶ کیلومتری روستای گچی سو – نزدیک آی تمر از توابع بخش مراوه تپه و بر فراز قله کوه گوگجه داغ واقع شده‌است.

قله کوه گوگجه داغ که در بین مردم به قله «قدرت» نیز معروف است، حدود ۷۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. رشته کوه گوگجه داغ از مشرق به کوه‌های بابا شملک و از شمال و غرب و جنوب به هزار دره اطراف پیوسته‌است.

راه ارتباطی زیارتگاه خالد نبی کوهستانی بوده، ولی از طریق کلاله و تمرقره قوزی تا آن محل راه دشواری نیست. بدلیل دوری راه و فقدان وسیله نقلیه و کمبود تسهیلات رفاهی در محل و همچنین گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان، بهترین زمان برای انجام فرایض دینی و زیارت ماه‌های فروردین و اردیبهشت است.

در نزدیکی و پایین تر از بقعه خالد نبی، بقعه‌های عالم بابا و چوپان عطا و دره‌ای بنام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار دارند. طبق روایات رایج بین اهالی، عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان عطا، شبان خالد نبی یا یکی از اولیای گمنام و یا یکی از همرا هان وی بوده‌است، که همگی آنها مورد توجه واحترام ترکمن‌ها می‌باشند.

در قسمت شرق بقعه چوپان عطا و پیوسته به آن و بر روی یک رشته تپه ماهورهای خاکی که ارتفاع آنها به مراتب کمتر از ارتفاع محل مرقد خالد نبی است، گورستان عظیمی دیده می‌شود که حدود ۶۰۰ سنگ مزارهای استوانه‌ای تا ارتفاع حداکثر ۲ متر در آن دیده می‌شود.[۱]

معرفی خالد نبی و شرح زندگی ایشان [ویرایش]

یکی از پیغمبران عرب بعد از عیسی خالد نبی غیث بن سنان عبسی بود، که در گفتگوی محاوره‌ای ترکمنان، ایشان را «حالت نبی» می گویند.

به نقل از کتاب ناسخ التواریخ، خالد بن سنان شش هزار و یکصد و بیست و سه سال بعد از به دنیا آمدن آدم و در سال ۵۳۰ میلادی بر تخت نبوت نشته و مردم زمان خود را به شریعت «اسماعیل ذبیح اله» می‌رسد. او در سرزمین عدن که در یمن می‌باشد، می زیسته‌است. و از قبیله «بنی عبس بغیض» می‌باشد. از آنجایکه ایشان در زمره پیامبران تبلیغی بدون کتاب و آخرین مبلغ زین مسیح بوده و وظیفه اش ایجاب می‌کرد که بعنوان مبلغ دینی به همه جا سفر کند و مردم را به پذیرش دین مسیح دعوت کند. در آن زمان در ایران، خسرو انوشیروان پادشاهی می‌کرد و آیین زرتشت مذهب رسمی اکثر ایرانیان بود.[۲]

فاصله زمانی بین ظهور خالدنبی و ولادت خاتم الانبیاء چهل سال است. به عبارت دیگر خالد بن سنان چهل سال پیش از ولادت خاتم الانبیاء به ظهور می‌رسد. به طوریکه دختر خالد نبی در دوران پیری به خدمت رسول الله (ص) می‌رسد، و در حضور مبارک پیامبر ایمان می‌آورد. و پیامبر می‌فرمایند: «انبه بنی ضیعه اهله» و در حدیت آمده‌است که پیغمبر به او فرمود: «مرحبا به انبه اخی»[۳] محمد در مورد دفن و مزار خالد نبی فرموده‌اند: «ویقال ان قبره بناحیه جرجان علی قله جبل یقال له خدا...» قبر خالد نبی در ناحیه جرجان بر روی قله کوهی که به آن «قدرت» یا «خدا» (در زبان محلی) قرار دارد و...

در کتاب تفسیر روح البیان قسمت اول صفحه ۵۵۱ روایتی از قول کلبی نقش شده که طبق آن روایت، مابین پیامبری عیسی و محمد چهار نبی تبلیغی بوده که ۳ تن از آن انبیاء از بنی اسرائیل و یکی از آنان عرب بوده‌است که همان خالد بن سنان می‌باشد[۴]. و نقل از کتاب تفسیر روح المعانی قسمت ششم صحفه ۱۰۴ از نظر تاریخ پیامبری خالد بن سنان به تحقیق به ثبوت رسیده‌است و از نظر شهاب همچنین روایت کرده‌است. عین روایت نقل می‌شود (و صحح الشهاب انه من الانبیاء) ترجمه: شهاب ثابت کرده‌است که: خالد بن سنان از ردیف انبیاء می‌باشد. پیامبری وی از نظر شریعت ثابت شده‌است و همچنین کتاب تفسیر صاوی علی الجلالین قسمت اول سوره مائده صحفه[۵]۲۷۵ و نیز در حاشیه تفسیر الجلالین کلان در سوره مائده صفحه[۶]۹۷ چنیین می‌گوید مابین پیامبری عیسی و محمد چهار نبی بوده‌است، که سه تن از آنان از بنی اسرائیل و چهارمی خالد بن سنان بوده‌است، که از طایفه عرب عبسی می‌باشد. در مورد او محمد فرموده‌است: «نبی ضیعه قومه» و به نقل از تفسیر روح البیان قسمت سوم صفحه ۲۴۱ سوره یاسین[۷] خالد بن سنان عرب و از طایفه بنی عبسی و از جانب خداوند برای هدایت قومش فرستاده می‌شود. و مابین پیامبری عیسی و محمد بوده و قبر او در ناحیه جرجان (جرجان زمین) در قله کوهی می‌باشد. عین متن روح البیان چنین است: «علی قله جبل فی ناحیه جرجان».

مولف تایخ گزیده آورده‌است: خالد بن سنان العبسی معاصر انوشیروان عادل بوده و دعوت دین مسیح می‌کرد، و در زمین بنی غطغان، در آن وقت آنجا آتشی از زمین در آمده بود، هر کس از نزدیکی آن عبور می‌کرد می‌سوخت. بعضی از اعراب آن آتش را به خدایی می‌پرستیدند. خالد ستایش آن را منع کرد، و ایشان را به دین عیسی خواند. به او گفتند: تو آن آتش را دفع کن تا ما دین عیسی را قبول کنیم. خالد باده رفیق روی به آتش نهاد. آتش آهنگ ایشان کرد. خالد دره‌ای داشت، بر آن آتش می‌زد. رفیقان را گفت تا نعلین بر آن می‌زدند، بعد از ضرب بسیار آتش بگریخت و به چاهی فرو رفت. خالد از عقب آتش به چاه فرو رفت. بعد از زمانی بیرون آمد، جامه‌ها از عرق تر شده، اما نسوخته بود. و دیگر آن آتش کس ندید. خالد هر وقت که خواستی باران ببارد، سر به جیب فرو بردی و تا سر بر نیاوردی، باز نیستاد. به وقت وفات وصیت کرد که مرا بر فلان پشته دفن کنید، و بعد از سه روز که شتر دم بریده بر سرگور آید، مرا از گور برآرید تا شما را هر چه تا قیامت خواهد بود حکایت کنم. چون وفات کرد قومش خواستند وصیت او به جای آوردن، اقربای او مانع شدند و گفتند این ننگ بر خود نپسندیم که مرده ما را از گور بر آورند.[۸]

مرحوم حاج عبدالجلیل آخوند جعفربای از علمای ترکمن صحرا و گنبد کاووس در جزوه‌ای تحت عنوان «فضیلت نامه خالد نبی» که به زبان ترکمنی نوشته می گویند: «خالد نبی که مردم مسلمان ترکمن نسل اندر نسل به زیارت بقعه ایشان مبادرت کرده‌اند، به شهادت کتب تاریخی، تفاسیر و به خصوص نوشته‌های ابن شهاب وی یکی از پیامبران الهی بوده‌است. به اعتقاد مردم مسلمان ترکمن، خالدنبی در بلندترین نقطه کوهی در شرق به خاک سپرده شده و شعرا در اشعارشان از ایشان یاد کرده‌اند»[۹]

ملا مسکین قلیچ شاعر ترکمن (۱۲۲۶ – ۱۲۸۳ ه. ش) در یکی از اشعارش می‌گوید: «بلند نیره خالد بن تیاندور» یعنی بر فرازش خالد نبی آرامیده‌است. در پایان قابل ذکر است که ترکمنان ساکن ترکمن صحرا و گنبد کاووس عمده ترین زائران زیارتگاه خالد نبی بوده و کرامات و معجزات بسیاری را به خالد نبی نسبت می‌دهند، و در این باره داستان دارند.

سابقه مطالعات و پژوهش‌های انجام شد. در خصوص مجموعه تاریخی – فرهنگی خالدنبی:

مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی بعلت کوهستانی بودن و دشواری مسیر دسترسی و دوری راه کمتر مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته‌است. ظاهراٌ برای نخستین بار در کتاب «یک مسافرت زمستانی از کان استنپتول به تهران» اثر «جیمز فارسر James Farser» از آن گفتگو می‌شود. این کتاب در سال ۱۸۳۸ منتشرو چاپ شده‌است.

فارسر در جریان شرح مراسم تدفین ترکمنستان به قبرستان قدیمی گوکلان Goklan که بر بالای رودخانه اترک قرار گرفته‌است، اشاره می‌کند. او در این کتاب، تصمیم مردم را به انتقال و دفن مردگان خود از سرزمین خویش به مکان خالد نبی که جایگاه تدفین اجداد ایشان است، توضیح می‌دهد. بنابراین قبرستان خالد نبی همان مکانی می‌باشد که بوسیله فارسر ذکر شده‌است.

دیوید استروناخ David stronach دومین پژوهشگر خارجی است که این اثر را مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد. و گزارش از گورستان خالد نبی در مقاله‌ای بنام «سنگهای ایستاده در ناحیه اترک» در مجله انگلیسی ایران IRAN (شماره xix سال ۱۹۸۱ میلادی) به چاپ می رساند.

بعدها این مکان توسط پژوهشگران ایرانی نظیر آقایان منوچهر ستوده (کتاب از آستارا تا استرآباد، جلد ۵)، رجبعلی لباف خانیکی (مقاله سنگ افراشته مزارات با خزر، مجله اثر شماره ۱۸ و ۱۹ سال ۶۸) و شهریار عدل مورد مطاله قرار می‌گیرد. تا اینکه در سال ۸۰ گورستان خالد نبی و مجموعه‌های وابسطه به آن توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان در فهرست آثار ملی کشور ثبت رسانیده می‌شود این گزارش حاصل بررسی و تحقیق در گزارش‌های پژوهشگران یاد شده و مطالعه و پژوهش دقیق (کتابخانه‌ای ومیدانی) نگارنده از دیدگاه‌های باستان شناسی، تاریخی و مردم شناسی است.

زیارتگاه خالد نبی [ویرایش]

زیارتگاه خالد نبی بصورت بنایی مسقف با پلان چهار ضلعی و تعدادی پنجره و در ورودی است، که در ورودی بقعه دارای طاق هلالی می‌باشد. پنجره‌ها و در ورودی فلزی (آهنی) ساده‌است. و بر هیچکدام از آنها کتیبه تزیین دیده نمی‌شود.

سقف آرامگاه خالد نبی از بیرون گنبدی مدور سبز رنگ و شلجمی شکل است که کمربند و گنبد داخل هم رفته‌است.

در داخل بقعه خالد نبی فقط صورت قبری ساده به شکل قبرهای پشته‌ای به ارتفاع حدود ۵/۱ متر دیده می‌شود. این قبر فاقد کتیبه تاریخی می‌باشد. سقف بقعه بر روی دو ستون فلزی استوار شده‌است. بر روی یکی از تاقچه‌های پنجره تعدادی سنگ‌های کوچک طبیعی از جنس سنگ‌های رودخانه‌ای گذاشته شده‌است. این سنگ‌ها توسط هیات امنای زیارتگاه و زائرین از محوطه بیرونی زیارتگاه و نیز از فضاهای گورستان قدیمی خالد نبی جمع آوری شده‌است، که نسبت به آنها باورها و اعتقاداتی وجود دارد که در جای خود اشاره می‌شود.

در اطراف بقعه خالد نبی تعدادی اتاق یا زائرسرا برای اقامت و استراحت زائرین و یک باب مسجد و چندین سرویس بهداشتی و تعدادی آب انبار ساخته شده‌است. ترکمن‌ها به این آب انبارها اصطلاحاٌ لاری می گویند. آب لاریها توسط باران تامین و بوسیله شیروانی‌ها و لوله‌های آب باران داخل منزل هدایت می‌شوند. در حیاط امامزاده خالد نبی با تعداد قبرهای مزارهلایی به شکل سر قوچ مستند روبرو می‌شویم.

بقعه چوپان عطا [ویرایش]

کمی دورتر از زیارتگاه خالد نبی و بر سر قلعه مسلط هزاره دره شمالی، بقعه چوپان عطا وجود دارد. این بقعه بصورت بنایی ساده، مسقف با پلان چهار ضلعی است. که در هر ضلع آن یک پنجره با طاق هلالی می‌باشد.

پنجره شمالی تبدیل به مدخل شده‌است. گنبد بقعه فلزی و بصورت نوک تیز شش ضلعی در مرکز سقف ساخته شده‌است. که دارای کمربندی می‌باشد. نمای خارجی بنا ساده و سیمان کاری شده‌است، و نمای داخل بقعه نیز ساده، فاقد تزیین و کتیبه‌است. در داخل بقعه صورت قبری ساده بدون سنگ قبر دیده می‌شود.

بقعه عالم بابا [ویرایش]

بقعه عالم بابا همانند بقعه چوپان عطا از حیث شکل و پلان ساخته شده‌است. این بقعه بصورت بنایی ساده چهار ضلعی که در هر ضلع آن یک پنجره وجود دارد. پنجره ضلع جنوبی آن تبدیل به مدخل و در ورودی با طاق هلالی شده‌است. سقف و گنبد این بقعه نیز مشابه گنبد بقعه چوپان عطا است. در داخل بقعه فقط صورت قبری ساده بدون کتیبه دیده می‌شود. ساختهای مرقد عالم بابا و چوپان عطا از سنگ‌های لونه محلی بوده‌است.

در برابر در ورودی بقعه درخت کوچک نذر کرده وجود دارد که زائرین برای برآورده شدن حاجات خود به ان دخیل می‌شوند.

گورستان خالد نبی [ویرایش]

در شرق بقعه عالم بابا و بر روی یک رشته تپه‌های خاکی که ارتفاع آن به مراتب کمتر از ارتفاع محل زیارتگاه خالد نبی است، گورستان وسیع با منظره خیره کننده و عجیبی می‌باشد که سنگ قبرهای آن به شکل استوانه‌هایی به ارتفاع ۲ متر و بیشتر دیده می‌شود. به نظر می‌رسد بیش از ۶۰۰ سنگ مزار در گورستان خالد نبی یافت می‌شود. پراکندگی این سنگ‌ها در دامنه کوه مرکزی، دامنه شرقی کوه‌است و برخی دیگر از مجموعه سنگ مزارها بصورت‌های منفرد در پته‌های اطراف که مسلط به هزار دره می‌باشد، قرار گرفته‌اند.

این گورستان که بی شک یکی از قدیمی ترین گورستان‌های کشور با سنگ مزارهای بسیار منحصر به فرد و بی نظیر به شمار می‌آید. و به تنهایی میدان کار پژوهشی بزرگی برای پژوهشگران تاریخ، باستان شناسی، مردم شناسی، مرمت آثار و اشیاء، زمین شناسی، جغرافی، زیست، جانور شناسی، گیاه شناسی و... است. که متاسفانه به مرور زمان در حال خرابی و ویرانی می‌باشد.

سنگ مزارهای این گورستان که از سنگ‌های یک پارچه تراشیده شده به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

سنگ مزارهای استوانه‌ای بلند، مستقیم و عمود که به شکل احلیل مردان ساخته‌اند، که احتمالاٌ مخصوص گور مردان بوده‌است. بدنه و مقطع آنها مدور که گاهی با شکلی شبیه شمع کوچک حجاری شده‌است برخی از آنها در انتهای به شکل شبکلاه یا کلا ه خود تراشیده‌اند. ارتفاع آنها ار حداقل یک متر تا حداکثر پنج متر و ارتفاعی مرئی آنها از سطح زمین در این گروه از سنگ مزارها از حداقل ۶۰ سانتی متر تا حداقل ۴ متر می‌باشد. این نوع سنگ مزارها اغلب یک خط افقی را نمایش می‌دهد.
سنگ مزارهایی صلیبی شکل و یا بصورت نیم کره و شبیه دو پستان بزرگ ساخته شده‌اند، که احتمالاٌ مخصوص گور زنان بوده‌است. اندازه آنها کوتاهتر از سنگ مزارهای گروه اول و مقطع آنها مستطیل شکل می‌باشد. و در قسمت پهن و گرد که از بالا به پایین آویخته شده‌است. در بیشتر نمونه‌های کوچک مربع در نوع خود بی نظبر است. نمونه‌هایی از آنها انسان‌هایی را در ذهن تداعی می‌کنند که ایستاده و دست به کمر زده‌اند.
سنگ مزارهایی که به شکل شاخ قوچ ساخته شده‌اند. در فرهنگ قدیمی ترکمن‌ها قوچ مظهر قدرت و فرمانروایی است. و نقش شاخ قوچ متداول ترین نماد قدم ترکمن است. که این نقش را در سنگ مزارها، سر ستون خانه‌ها، در بافته‌ها و گلیم و مخصوصاٌ در نقش نمدها، به اشکال مختلف و بسیار زیبا طراحی کرده‌اند. از حیث تعداد سنگ مزارهای دسته سوم کمتر از دو دسته دیگر یافت می‌شود.
سنگ مزارهای خالد نبی که طول متوسط آنها ۲ متر (حداقل ۵/۰ و کداکثر ۵ متر) و با قطری بیش از ۵۰ سانتی متر و وزنی بالغ بر ۲ تن بصورت ایستاده و در شکل‌هایی که گفته شد از سنگ یک پارچه حجاری شده و تراشیده شده‌است. عموم سنگ مزارهای خالد نبی بدون کتیبه و نوشتار هستند، و تمامی آنها به شکل‌های مختلف انسانی و تجریدی تراش خوده‌اند. و اگر سنگ مزاری دارای کتیبه باشد غیر ماهرانه و تقلیدی ناشیانه از سنگ مزارهای قدیمی و کتیبه آن بسیار مختصر و در حد معرفی فرد متوفی است.

تحلیل و تفسیر سنگ مزارهای خالد نبی [ویرایش]
سخت و دشوار است که بتوانم این آثار تاریخی را تعبیر و تفسیر کنم، اما سعی آن دارم که برداشت و نظر خود را که در نتیجه پژوهشهای میدانی و مطالعه در کتاب‌ها و گزارشات کسب کرده‌ام، بازگو نمایم. هدف من از پژوهش پیرامون سنگ مزارهای خالد نبی نه چگونگی مراسم تدفین است و نه روش آن، بلکه در وهله نخست شناسایی و معرفی ارزشمند آنها از منظر تاریخی، باستان شناسی و مردم شناسی و سپس تلاش شناخت در چگونگی رابطه بین سنگ مزارها، نوشته‌ها و نقوش روی آن با فرهنگ و پیشینه تاریخی منطقه می‌باشد.

اساس ساخت و نصب سنگ مزارها بر گور، اندیشه جاودانگی بوده‌است. بشر می‌خواهد که حضور و رد پای خاکی محو نشود، لذا با ایجاد سنگ مزار، اندکی او را از فراموشی و افتراق او از دنیا ترمیم می‌کند. و او را در اذهان آیندگان و بر جاماندگان حاضر و زنده نگه می‌دارد. بر اساس نظر هوتن مردم شناس انگلیسی، سنگ قبر به ابزار حفاظت زندگی از گزند مرگ مبدل شده‌است.

از سوی دیگر یکی از جلوه‌های بارز اعتقادات آیینی و باورهای سنتی هر قوم، شکل ظاهری سنگ مزارهای ایشان است. در منطقه ترکمن صحرا با اشکال و فرم‌های متنوعی از سنگ مزارها روبرو هستیم، که به گروههایی تقسیم می‌شوند که هر گروه ویژگی خاصی دارند. و وجه مشترک آنها این است که کمتر از نوشتار و کتیبه برخوردار هستند، و تمامی آنها به شکل‌های مختلف انسانی و انتزاعی و الهام گرفته از دیدگاه‌های اعتقادی حجاری شده و تراش خورده‌اند.

بعلت موقعیت ممتاز این منطقه در طول تاریخ و مسیر تلاقی و ارتباطی آسیای مرکزی، شبه قاره هند و نیز عبور و مرور طوائف مختلف مغولان از این منطقه فقط نقوش و فرم‌های آسیای مرکزی، هندی و مغولی و تبتی دیده می‌شود.

چنانچه که اشاره گردید سنگ مزارهای خالد نبی در سه گروه زیر ساخته شده‌اند:

سنگ مزارهای با ارتفاع نزدیک به ۵ متر که بصورت عمودی بر گور نصب می‌شوند و به شکل احلیل مردان ساخته شده‌اند که احتمالا گور مخصوص مردان است. این گروه از سنگ مزارها از دیدگاههای اعتقادی آسیایی مرکزی و هند الهام گرفته و بیانگر مذهب فالیک است. (در خصوص این مذهب از صفحات بعدی و در بخش معرفی آیین فالیک توضیح کافی داده شده‌است.) ضروری است به این مطلب اشاره نمود که این دسته از سنگ مزارها نمادها و نشان‌هایی از اعتقادات و مذهب فالیک در آسیای مرکزی و هند است که بواسطه مراورات و برخوردها وارد سرزمین ایران شده‌اند ولی اصل اعتقاد به مذهب فالیک هرگز وارد این مرز و بوم نشده‌است. و ایرانی نخواسته که معتقد به آیین فالیک شود. هر زمان که ایرانی می خواسته از الات تناسلی نام برد از واژه «شرمگاه» استفاده می نموده‌است.
سنگ مزارهای تقریبا صلیبی شکل و یا به شکل نیم کره و شبیه دو پستان که احتمالا مخصوص گور زنان است (در خصوص این دسته از سنگ مزارها نیز در بخش معرفی آیین فالیک اشارات کافی شده‌است)
سنگ مزارهای به شکل سر قوچ: قوچ در فرهنگ و باورهای سنتی قوم ترکمن جایگاه خاصی دارد. از حیوانات منسوب به خورشید و مظهر باروری بوده و در نظر مردم محترم است. و متداول ترین نماد قوم ترکمن است. و نشانه قدرت، فرمانروایی و برکت و احترام می‌باشد.
قدمت و تاریخ مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی [ویرایش]

زیارتگاه‌ها و گورستان [ویرایش]
تعیین قدمت ارائه یک تارخ برای زیارتگاه‌ها بخصوص گورستان بسیار دشوار و سخت است. هرگونه اظهار نظر در این خصوص تا پیش از انجام یک برنامه علمی و روشمند نظیر گمانه زنی و کاوش باستان شناسی بایستی با احتیاط بیان شود.

در این محل سه زیارتگاه و بقعه وجود دارد، که هر یک در گوشه‌ای از کوه آرام گرفته‌اند. قرار گرفتن آنها در ارتفاعات بلند و در مسیر صلب العبور، دلیل بر قدامت آنها در بین ترکمنستان است.

این زیارتگاه‌های ساده برای تعیین تاریخ و قدمت هیچ مساعدت زمانی مشخص را ارائه نمی‌دهند. شیوه معماری، فنون و مصالح بکار رفته در ساخت آن به سبک معاصر است. بر اساس مطالبی که به زبان فارسی نوشته شده و در داخل زیارتگاه موجود می‌باشد، قبر اصلی، قبری ساده، فاقد کتیبه و امروزی متعلق به خالد نبی است. وی به شهادت منابع مکتوب و تفاسیر از پیامبران تبلیغی دین مسیح می‌باشد، که ۴۰ سال پیش از ولادت محمد می زیسته‌است. دعای علیه السلام که به احترام اسم خالد نبی می‌باشد، دعایی مرسوم و شایسته رسول اکرم و پیامبران پیشین همانند موسی است.

قدمت و تاریخ سنگ مزارها در گورستان خالد نبی نا مشخص و مبهم است. اکثر سنگ مزارها ساده و فاقد کتیبه می‌باشند. چنانچه نوشتاری هم بر روی آنها حجاری شده بود، به مرورزمان فرسوده و تخریب شده‌است. در یک نمونه از سنگ مزار کوچک که کتیبه دارد، قدمت آن را به هفتاد سال پیش می رساند.

به نظر می‌رسد یک نمونه از سنگ قبر کوچک که در پشت آن نقش و تزیین بصورت استخوان جناقی دیده می‌شود متعلق به دوره قاجاریه می‌باشد. مقیاس زمانی سنگ قبرهای افقی که قدری از آن در خاک مدفون است، نوع بسیار متفاوتی می‌باشد. سنگ مزارهای افقی، سنگ مزارهایی را در اذهان تداعی می‌کند که تا چند سال قبل معمولاٌ در گورستانهای دوره سلجوقیان و حتی قبل از آن در مجاورت همدان قابل رویت بود. با توجه به یافته‌ها. مواد فرهنگی که آقای دکتر ستوده و آقای نوکنده جمع آوری نموده‌اند و قدمت آنها به دوره اسلامی سده‌های ۶ تا۸ هجری می‌رسد، و نظر به مطالب فوق درخصوص سنگ مزارها، احتمالاٌ گورستان خالد نبی متعلق به دوره اسلانی (دوره میانی تا دوره متاخر اسلامی) می‌باشد.

بررسی اعتقادات و باورهای مردم پیرامون زیارتگاه و گورستان خالد نبی:

قبر خالد نبی [ویرایش]
در داخل زارتگاه خالد نبی و بر روی قبر وی پارچه سفیدی کشیده‌اند، که بر روی آن نوارها و تکه‌های پارچه‌های رنگی بصورت افقی دوخته و آویزان شده‌است. که علت این اقدام بر نگارنده مشخص نگردید. ولی در نزد ترکمنان، سنتی وجود دارد، آنگاه که فرد جوانی که تازه ازدواج کرده، فوت نماید و اصطلاحاٌ جوانمرگ شود، برای وی علاوه بر سنگ مزار، نماد خاصی از جنس پارچه‌های سفیدی که بر روی آن نوارهای رنگی دوخته شده قرار می‌دهند.

سنگ شدن هندوانه‌ها [ویرایش]
در داخل زیارتگاه خالد نبی و بر روی تاقچه یکی از پنجره‌ها، تعدادی سنگ‌های کروی و گرد نگهداری می‌شوند، این سنگ‌ها از محوطه بیرونی امامزاده و از پای سنگ مزارها جمع آوری شده‌است. ترکمن‌ها عقیده دارند، که این مکان پالیز هندانه‌ها بوده که بر اثر نفرین خالد نبی تبدیل به سنگ شده‌اند.

درخت نظر کرده [ویرایش]
در برابر در ورودی بقعه عالم بابا، درختچه کوچکی وجود دارد که اصطلاحاٌ از آن به عنوان درخت نذر کرده یاد می‌کنند. زائرین ترکمن برای بر آورده شدن حاجات خود مانند فراوانی غلات، بهبودی زراعت، افزایش گله و رمه بخصوص برای زایش زنان سترون و عقیم به آن دخیل می‌شوند و توسل می‌جویند و در جهت قبله به آن نخ گره می‌زنند.

در خصوص درختان نذر کرده اضافه می‌شود که این درختان در کنار زیارتگاه‌ها و بقاع متبرکه روئیده می‌شوند، که نظیر آنها در استان گلستان علاوه بر خالد نبی در زیارتگاه‌های آق امام شهرستان آزادشهر و تکیه بابای روستای پاسنگ شهرستان مینودشت نیز دیده می‌شود.

زائرین و متوسلین به آنها معتقدند، که این درختان توسط امامزادگان مورد لطف و عنایت قرار گرفته شده و هر یک از آنها دارای قوه و روحی بزرگ هستند، و توسل و دعا در برابر آنها به منظور التجاه به درگاه قوه نمو کننده آنها است و از آنها برآورده شدن حاجات خود را طلب می‌کنند.

سنگ مزارهای گورستان خالد نبی به شکل انسان:

درباره این سنگ قبرها روایات متعدد و متفاوتی وجود دارد. بعضی آنان را پیکره سنگ شده دشمنان خالد نبی می دانند، که گرفتار خشم خداوند شده و به شکل سنگ در آمده‌اند و گروهی دیگر آنان را یاران پیر (خالد نبی) می‌پندارند که به امر خداوند برای مصون ماندن از آسیب دشمنان به سنگ تبدیل شده‌اند.

طبق روایات خالد بن سنان که یکی از انبیاء الهی است در حین فرار از دست قوم خورشید به قله کوه گوگجه داغ پناه می‌آورد و با یارانش به خواست خداوند به شکل سنگ در می‌آیند تا اسیر دشمنان نشوند.

سنگ مزارهای گورستان خالد نبی به شکل کله قوچ [ویرایش]
در گورستان خالد نبی سنگ مزارهایی دیده می‌شود که به شکل کله قوچ حجاری و تراشیده شده‌اند. قوچ و شاخ قوچ در میان همه ترکمن‌ها و در قسمت‌های وسیعی از آسیای میانه بعنوان قدرت شناخته شده‌است.

قوچ در نظرها یک حیوان بسیار پر قدرت و اسطوره‌ای است و چون مظهر باروری بوده و در گله زایش بوجود می‌آورد. بنابراین در نظر مردم محترم بوده‌است. قوچ نیز بعنوان یکی از حیوانات شاخدار، از حیوانات منسوب به خورشید محسوب می‌گردد.

متداولترین نمادی که تا کنون قوم ترکمن آن را نگهداشته نقش شاخ قوچ است: مظهر برکت و اقتدار و سمبل روح نیاکان.

نقشی که همه جا دیده می‌شود: از شکل سنگ مزارهای سنگی، چوبی و حتی قرار دادن خود شاخ بر روی قبور و نقش آن در نمدهای ترکمنی و گلیم‌ها و قال‌ها و در بافته‌ها و سر ستون خانه‌ها و مساجد.

تیرک (دیرک) [ویرایش]
در مجاورت و محوطه بیرونی زیارتگاه خالد نبی تیر چوبی دیده می‌شود که به چوب درمان یا چوب سرگرمی نیز معروف است. جنس چوب از جنس درختان روسی و بنام درخت سوور است، که مجاورت چشمه خضر دندان می روئیده‌است. ترکمن‌ها اعتقاد دارند، که هر کس دندان درد دارد و یا تمایل دارد که به دندان درد مبتلا نشود، بایستی از تیر چوبی یاد شده بالا برود و نوک آن را گاز بگیرد. بر اثر استفاده زیاد از این تیر چوبی، سطح خارجی آن بسیار صاف و صیقلی شده‌است به نحوی که بالا رفتن از آن به دشواری ممکن است.

چشمه خضر دندان [ویرایش]
در مجاورت زیارتگاه خالد نبی، چشمه آبی وجود دارد، که عموماٌ در فصل بهار جریان دارد. به اعتقاد زائرین ترکمن آب این چشمه شفا بخش است و برای رفع مریضی دام‌ها و گله‌ها از آن استفاده می‌کنند. برخی از زائرین هم برای تبرک و شفا آب چشمه را با خود به همراه می‌برند.