Cmentarz żydowski [nieczynny] (Gdańsk)

Poland / Pomorskie / Gdansk / Gdańsk / ul. Cmentarna
 cmentarz żydowski, kirkut, tereny zielone
Cmentarz żydowski (Jüdischer Friedhof), Chełm, ul. Cmentarna (obok cmentarza Salwator Nowy). Najstarsza część cmentarza (w formie trapezu) położona jest na wzgórzu i jego północno-wschodnim zboczu (zachowała się prowadząca do tej części aleja lip i kasztanowców, wiodąca na wzgórze po wschodnim zboczu), po raz pierwszy wspomniany w roku 1694. Należał do gmin żydowskich w Starych Szkotach, Winnicy i Dolnym Mieście (ul. Szopy). Organizacją pochówków zajmowało się Bractwo Pogrzebowe (Chewra Kadisza, istniało w latach 1724–1848), prowadzące od 1777 również szpital żydowski w Starych Szkotach. W roku 1807 wykorzystany przez wojska napoleońskie jako stanowisko artyleryjskie; częściowo zniszczony. Odnowiony i powiększony (do 2,3 ha, w kierunku północnym, zajął stok wzgórza i jego podnóże bezpośrednio do ul. Cmentarnej) dzięki darowiźnie Benedykta Stargardta z Bractwa Pogrzebowego. Na nowej części złożono prochy ekshumowane w 1840 z cmentarza Żydowskiego między Bramą Oliwską a Nowymi Ogrodami (Zespół u podnóża Grodziska). Od połowy XIX wieku główna nekropolia gdańskich Żydów. Od 1883 pod zarządem Gminy Synagogalnej i powołanego nowego Bractwa Pogrzebowego (wspólnego z zamkniętym cmentarzem Żydowskim we Wrzeszczu (przy ul. Traugutta). Około roku 1884 staraniem Bractwa Pogrzebowego w narożniku północno-wschodnim (przy obecnej ul. Stoczniowców) wydzielono część gospodarczą z domem przedpogrzebowym (od 1911 nowym, drewnianym z podcieniami), domami dozorcy oraz kamieniarza. W początku XX wieku uporządkowano układ przestrzenny, tworząc tarasy z ułatwiającymi do nich dostęp schodami oraz krzyżujące się alejki. Zgodnie z umową Gminy Synagogalnej z władzami II WMG z 8 I 1939 miał pozostać nienaruszony do roku 1948. Podczas II wojny światowej zniszczone zostały budynki gospodarcze i ogrodzenie od ul. Cmentarnej; zamknięty 8 XII 1956 i następnie całkowicie zdewastowany, zwłaszcza podczas budowy w latach 70. XX wieku osiedla Chełm. W roku 1984 wpisany do rejestru zabytków, od lipca 1998 pod opieką Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku. Zachowało się około 100 nagrobków (najstarszy z 1786). Pochowano tu m.in. rabina z synagogi na Szopach Israela Ben Jedalija Lipschitza (1782–1860, przedstawiciel judaizmu ortodoksyjnego), Gustava Davidsohna, Lessera Giełdzińskiego, Paula Simsona, pruskich żołnierzy narodowości żydowskiej zabitych 6 XII 1815 podczas wybuchu prochu w Bramie św. Jakuba.
Miasta w pobliżu:
Współrzędne:   54°20'23"N   18°38'3"E
Ten artykuł jest chroniony.

Komentarze

  • Prawdopodobnie żydzi uzyskali to miejsce na cmentarz w latach 30-tych od władz WMG w zamian za inne parcele położone bardziej w centrum Gdańska wraz z gwarancją jego (cmentarza) nietykalności.Co ciekawe Niemcy wywiązali się z umowy, natomiast cmentarz został zniszczony w czasie okupacji sowieckiej w latach 40-tych po zakończeniu II Wojny Światowej.
  • Resztki cmentarza znajdziemy na wzgórzu obok cmentarza Nowy Salwator. Zapomniany, zdewastowany, opuszczony. W krzakach możemy odnaleźć porozrzucane, częściowo porozbijanie żydowskie nagrobki - macewy. Stoi jeszcze na cmentarzu zrujnowany grobowiec kohel. Niegdyś znajdowały się tu groby m.in. rodziny gdańskich fabrykantów Rottenbergów i rabina Israela ben Jedalija Lipschitza. Na jego grób zmierzały niegdyś pielgrzymki Żydów z całej Polski. Pierwsza historyczna wzmianka o cmentarzu pochodzi z 1694 roku.
  • Cmentarz żydowski na Chełmie powstał być może już w XVI w. Pierwsza pisemna wzmianka o nim datowana jest jednak dopiero na rok 1694. Będąc własnością Bractwa Pogrzebowego (Chewra Kadisza) gminy Stare Szkoty, używany był aż do I poł. XVIII w., kiedy to na jakiś czas zaprzestano pochówków. Użytkowanie cmentarza wznowiono w II poł. tegoż wieku. Teren cmentarza stopniowo powiększano w XVIII i XIX w. - ostatecznie uzyskał powierzchnię ponad dwóch hektarów. Poważne zniszczenia urządzeń cmentarnych i nagrobków spowodowane zostały oblężeniem Miasta przez Francuzów w 1807 r. - w tym miejscu stacjonowała bateria francuskich dział. Cmentarz został jednak odnowiony, zbudowano nowy dom Bractwa, dom dla stróża i pomieszczenia dla kamieniarzy. Funkcjonował aż do lat 30-stych XX w. Z oczywistych względów przestał być używany wraz z wybuchem II wojny światowej. Zgodnie z umową, którą zawarły z nazistowskim rządem Wolnego Miasta opuszczające Gdańsk gminy żydowskie, cmentarze miały pozostać w nienaruszonym stanie przez 10 lat, to jest do roku 1948. Naziści dotrzymali obietnicy - cmentarz nie uległ dewastacji przez cały okres II wojny światowej. Czego nie zrobili Niemcy, zrobili po wojnie Polacy. Teren cmentarza stał się źródłem darmowego surowca dla warszatów kamieniarskich oraz budulca do różnego rodzaju murków i schodków. Oficjalne zamknięcie cmentarza miało miejsce w 1956 r. Już jednak wcześniej rozpoczęła się jego systematyczne niszczenie. Jej nasilenie w poszczególnych okresach trudno jest odtworzyć. Wiadomo, że najstarsza - dolna cześć cmentarza została pod pozorem porządkowania terenu doszczęstnie zniszczona w latach 70-tych XX w. Kiedy cmentarz został uznany za zabytkowy i wpisany do stosownego rejestru, w praktyce był jedynie ruiną. W takim stanie pozostawał (mimo rozmaitych działań pozornych) do roku 1997, kiedy to został przekazany żydowskiej gminie w Gdańsku. Teren cmentarza został niedawno ogrodzony porządnym, metalowym płotem. To już bardzo pozytywny objaw działalności nowych gospodarzy. Spośród setek Gdańszczan wyznania mojżeszowego pochowanych na tym cmentarzu wspomnieć należy przynajmniej dwóch - bardzo znaczących dla Miasta. Pierwszym z nich jest zmarły we Włoszech w 1910 r. Lesser Giełdziński, gdański kupiec zbożowy i kolekcjoner, który przekazał Miastu część swojej kolekcji, współtworząc w ten sposób zbiory Sieni Gdańskiej. Kolejnym zaś zmarły w 1917 r. Paul Simson, autor m.in. fundamentalnego dzieła z zakresu gdańskiej historii - 4-tomowego opracowania Geschichte der Stadt Danzig. Na chełmskim cmentarzu pochowani są również pruscy żołnierze narodowości żydowskiej, którzy stracili życie podczas wybuchu prochu w Bramie św. Jakuba.
  • Adwocem do Danzigera - to jednak Polacy zniszczyli cmentarz - nagrobki "poszły" do zakładów kamieniarskich .....
  • A ktos wie czym byl dom stojacy przy cmentarzu? Co oznacza rzezba ktora widnieje na jego dziedzincu ???
  •  18 km
  •  33 km
  •  118 km
  •  127 km
  •  136 km
  •  142 km
  •  180 km
  •  205 km
  •  210 km
  •  225 km
Ten obiekt został ostatnio modyfikowany 9 miesięcy temu