Ναός Αγίου Φανουρίου (Ιερά Μονή Βαρσαμόνερου) | εκκλησία, Ορθόδοξη Εκκλησία, διατηρητέο κτήριο

 εκκλησία, Ορθόδοξη Εκκλησία, διατηρητέο κτήριο

Η Ιερά Μονή Βαρσαμόνερου είναι μοναστήρι των πρώτων αιώνων της Ενετοκρατίας από το οποίο όμως σώζεται σήμερα μόνο ο ναός Αγίου Φανουρίου.

Η μονή Βαρσαμόνερου, από τις παλαιότερες στην Κρήτη, δεν λειτουργεί από τον 18ο αιώνα και αποτελεί μετόχι της Μονής Βροντησίου. Στην ακμή της ήταν σπουδαίο κέντρο μελέτης συγγραμμάτων και είχε διάφορα μετόχια, ανάμεσα τους και η μονή Βροντησίου. Ο πλούτος της αντανακλάται στις τοιχογραφίες της, από τα σπουδαιότερα δείγματα της Ενετοκρατίας στην Κρήτη.
Σήμερα διασώζεται μόνον ο κατάγραφος ενετικός ναός του Αγίου Φανουρίου. Ο ναός είναι ένα πολύ σπάνιο παράδειγμα εκκλησίας με δύο νάρθηκες στην είσοδο και οι δύο στις δεξιές γωνιές των δύο κλιτών. Περιέχει ενδιαφέρουσες διακοσμήσεις με τούβλα και οι πόρτες και τα γύρω παράθυρα είναι ανάγλυφα με γοτθικές επιρροές.
Αρχικά ο ναός αποτελούνταν από το βόρειο κλίτος (πριν το 1332) που ήταν αφιερωμένο στην Παναγία Οδηγήτρια, τοιχογραφημένος με τις παραστάσεις των 24 Οίκων του Ακαθίστου Ύμνου. Λόγου του αρχικού αυτού ναού, η μονή κατά την Ενετοκρατία ήταν γνωστή με το όνομα Chiesa della Madonna di Varsamonero, δηλαδή ναός Παναγίας Βαρσαμόνενου. Το νότιο κλίτος κτίστηκε αργότερα, αφιερώθηκε στον Άγιο Ιωάννη και διακοσμήθηκε με εντυπωσιακές παραστάσεις της Σταύρωσης και του Επιτάφιου Θρήνου. Δίπλα υπάρχει και το μικρότερο κλίτος του Αγίου Φανουρίου (εορτ. 27 Αυγούστου), που έγινε κι ο προστάτης της μονής.
Ο ναός είναι πολύ σημαντικός για τις παμπάλαιες τοιχογραφίες του, που χρονολογούνται στον 14ο και 15ο αιώνα. Είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας σπουδαίας τέχνης που ήκμασε την εποχή της Ενετοκρατίας σε ολόκληρη την Κρήτη και που αργότερα έφτασε στο απόγειο της με τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (El Greco).
Κοντά στη μονή Βαρσαμόνερου υπάρχει η βυζαντινή Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, με τις παλιές τοιχογραφίες και το ανάγλυφο παράθυρο. Στο ιστορικό μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο βρίσκεται σήμερα το εξαιρετικής εκκλησιαστικής και ξυλογλυπτικής τέχνης τέμπλο της μονής.

Χρονολογιο
1332: Κτίζεται ο αρχικός μονόκλιτος ναός της Παναγίας (πιθανόν και πολύ νωρίτερα), γνωστός κι ως Chiesa della Madonna di Varsamonero.
1400–28: Κτίζεται το νότιο κλίτος αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη και αγιογραφείται από διάφορους ζωγράφους.
1431: Ο Κωνσταντίνος Ειρίκος τοιχογραφεί το κλίτος του Αγίου Φανουρίου.
1426: Κτίζεται το μικρό κλίτος του Αγίου Φανουρίου, από το οποίο πήρε το όνομα του μοναστήρι.
18ος αιώνας: Η μονή ερειπώνει μετά από μια μεγάλη περίοδο παρακμής και τα σκήπτρα παίρνει η ισχυρή πλέον μονή Βροντησίου.
1947: Ο αρχαιολόγος Νικόλαος Πλάτωνας ξεκινάει την αναστήλωση της μονής.